Λόγω της ημέρας και επειδή η λέξη μπακαλιάρος θα παίξει πολύ σήμερα, αναλύουμε έναν περίεργο πόλεμο που δεν έγινε για πετρέλαια ή εδάφη, αλλά για το νερό, τη θάλασσα και τα ψάρια του.
Η σειρά των θερμών αυτών επεισοδίων που στην αγγλική γλώσσα έμεινα ως Cod Wars (παραφράζοντας με έναν τρόπο την λέξη Cold War που σημαίνει Ψυχρός Πόλεμος) μπορεί να συνέβη πριν από 50 και πλέον χρόνια μπορεί όμως να βοηθήσει ώστε να εξαχθούν πολύτιμα συμπεράσματα για τις διεθνείς σχέσεις, της σχέσεις καλής γειτονίας και του τρόπου που μια χώρα μπορεί να πάρει, όσο μικρή κι αδύναμη κι αν φαντάζει εκείνο που τελικά επιθυμεί.
Οι πόλεμοι των Μπακαλιάρων
Ακούγεται ίσως κάπως γραφικό ή και αστείο, όμως ο πόλεμος δεν γινόταν με ψάρια, όπως στα κόμικ του Asterix και λίγο έλειψε να οδηγήσει δύο χώρες σε κανονική, ολομέτωπη σύρραξη. Ναι, όλα αυτά τα προκάλεσε ο μπακαλιάρος.
Πρόκειται για μια σειρά από θερμά επεισόδια μεταξύ των Βρετανών και των Ισλανδών από τη δεκαετία του ’50, ως και τα μέσα της δεκαετίας του ’70, αναφορικά με το δικαίωμα αλίευσης βρετανικών αλιευτικών στα ισλανδικά χωρικά ύδατα. Και ο μπακαλιάρος ήταν στην προκειμένη το χρυσάφι που γύρευαν οι Βρετανοί.
Προκειμένου να καλύψει τις μεγάλες ανάγκες της σε ψάρι, δεδομένου και του γεγονότος πως οι αποικίες άρχισαν να ανεξαρτητοποιούνται, το Ηνωμένο Βασίλειο ξεκίνησε την αλίευση σε «μακρινά νερά» που έφτανε τους 8,5 τόνους το χρόνο το 1956. Μια πρακτική που πρέπει να σημειωθεί εδώ πως οδήγησε σε σημείο εξαφάνισης τα ψάρια του Ατλαντικού στα χρόνια που ακολούθησαν.
Τα ψαράδικα όμως της Βρετανίας αγνοούσαν τα κυριαρχικά δικαιώματα των χωρών στα ύδατα των οποίων αλίευαν, αφού μόνος τους στόχος ήταν ο μπακαλιάρος, με αποτέλεσμα προκληθούν σε σοβαρές τριβές, με κυριότερη την αντιπαράθεση με την Ισλανδία. Η τελευταία επικαλέστηκε την νεόκοπη για εκείνη την εποχή χρήση του δικαίου της θάλασσας για την ΑΟΖ την οποία είχε επιβάλλει νωρίτερα η Νορβηγία.
Η κυβέρνηση της Νορβηγίας διεκδίκησε προπολεμικά, την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) για τέσσερα μίλια μακριά από τις ακτές της, απαιτώντας από τα βρετανικά σκάφη να μην πλησιάζουν τα χωρικά ύδατα της χώρας. Το Ηνωμένο Βασίλειο οδήγησε το θέμα στο Διεθνές Δικαστήριο, όπου όμως έχασε την υπόθεση σε βάρος της Νορβηγίας.
Ο πρώτος πόλεμος του μπακαλιάρου
Σύμφωνα με το BritishSeaFisfhing, η πρώτη σοβαρή αντιπαράθεση με την Ισλανδία ήρθε το φθινόπωρο του 1958. Η Ισλανδία φοβούμενη πως ξένα αλιευτικά υπεραλιεύουν κοντά στα χωρικά της ύδατα, πέρασε νόμο με τον οποίο επέκτεινε την ΑΟΖ στα 12 μίλια. Δεν ξέρω αν σας θυμίζει κάτι η τελευταία φράση, ωστόσο οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις στα καθ’ ημάς είναι εντελώς συμπτωματική.
Η Μεγάλη Βρετανία όμως παρίστανε πως δεν πήρε το μήνυμα και συνέχισε να ψαρεύει εντός της ισλανδικής ΑΟΖ. Το Λιμενικό της Ισλανδίας βρέθηκε πολλές φορές κοντά σε πλοία με βρετανική σημαία, ενώ καταγράφτηκαν και περιστατικά προειδοποιητικών βολών προκειμένου εκείνα να απομακρυνθούν.
Τελικά, το Ηνωμένο Βασίλειο αποδέχτηκε την ΑΟΖ των 12 μιλίων, με τις δύο χώρες να συμφωνούν πως θα φροντίζουν να λύνουν τις όποιες μελλοντικές τους διαφορές διπλωματικά και όχι με τα όπλα. Φευ, κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη.
Ο μπακαλιάρος και ο δεύτερος Cod War
Όμως η ανακωχή στο όνομα του μπακαλιάρου δεν κράτησε πολύ, καθώς το 1972, η Ισλανδία αποφάσισε να επεκτείνει έτι περεταίρω την ΑΟΖ, αυτή τη φορά στα 50 μίλια, μια απόφαση που αμφισβήτησε έντονα η Βρετανία.
Τα ισλανδικά πλοιάρια του πολεμικού ναυτικού αναχαίτισαν εκ νέου τα βρετανικά ψαράδικα, οδηγώντας τα εκτός της νέας ΑΟΖ. Εκείνη τη χρονιά, οι Ισλανδοί προχωρούσαν σε πιο δραστικές λύσεις: έκοβαν τα δίχτυα από τις τράτες, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στους Βρετανούς ψαράδες.
Τότε ήταν που το βασιλικό πολεμικό ναυτικό αποφάσισε να λάβει δράση, στέλνοντας πλοία προκειμένου να προστατέψουν τις βρετανικές τράτες στη θάλασσα. Για περισσότερο από έναν χρόνο, τα ισλανδικά πλοία έκοβαν τα δίχτυα στις τράτες, ενώ σημειώθηκαν και περιστατικά διεμβολισμού πολεμικών πλοίων της Μεγάλης Βρετανίας.
Τον λόγο πήραν τα όπλα
Το Μάρτιο του 1973, το Βρετανικό αλιευτικό Brucella αρνήθηκε να ακολουθήσει τις συστάσεις του ισλανδικού λιμενικού Aebakurto, με αποτέλεσμα το ισλανδικό πλήρωμα να ανοίξει πυρ. Κανείς δεν τραυματίστηκε από τη σύρραξη, όμως το συμβάν κλιμάκωσε την ένταση.
Τον Ιούλιο του επόμενου χρόνου, όταν ένα από τα μεγαλύτερα αλιευτικά της Βρετανίας, το C.S. Forester, εντοπίστηκε να ψαρεύει εντός της ισλανδικής ΑΟΖ, ισλανδικά πολεμικά πλοία το ανάγκασαν να οπισθοχωρήσει, ενώ εκτόξευσαν και οβίδες χωρίς εκρηκτικά, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στο αλιευτικό πλοίο.
Στη συνέχεια, το αλιευτικό ρυμουλκήθηκε σε ισλανδικό λιμάνι και το πλήρωμά του φυλακίστηκε για 30 ημέρες. Οι ναυτικοί αφέθησαν ελεύθεροι όταν οι πλοιοκτήτρια εταιρία πλήρωσε εγγύηση 2.300 λιρών.
Οι ιδιοκτήτες της τράτας, αναγκάστηκαν να καταβάλουν επιπλέουν 26,500 λίρες προκειμένου να παραλάβουν το πλοίο από το ισλανδικό λιμάνι.
Η Μεγάλη Βρετανία έκανε τελικά για άλλη μια φορά πίσω και οι δύο χώρες κατέληξαν σε συμφωνία. Η Βρετανία θα σεβόταν την ΑΟΖ των 50 μιλίων, ενώ ορισμένα βρετανικά αλιευτικά θα συνέχιζαν το ψάρεμα και εντός της ισλανδικής ΑΟΖ, με τον όρο η αλίευση εκεί να μην υπερβαίνει τους 130.000 τόνους μπακαλιάρου το χρόνο. Η συμφωνία όμως είχε μόνο διετή ισχύ, γεγονός που προμήνυε, μπελάδες.
Ο Γ’ και τελευταίος πόλεμος του μπακαλιάρου
Με τη λήξη της συμφωνίας, στα τέλη του 1975, οι Ισλανδοί αποφάσισαν να τραβήξουν ακόμη περισσότερο το σχοινί. Αύξησαν την ΑΟΖ στα 200 μίλια αυτή τη φορά, προκαλώντας την έντονη αντίδραση Μ. Βρετανίας, αλλά και Ευρώπης.
Η τρίτη σύρραξη ήταν και η πιο θερμή, με συνεχή επεισόδια στα νερά του Ατλαντικού μεταξύ ισλανδικών και βρετανικών πλοίων. Υπολογίζεται πως καταγράφηκαν περί τα 55 περιστατικά έντασης σε λιγότερο από έναν χρόνο.
Όταν το ισλανδικό πολεμικό Tyr προσπάθησε να κόψει τα δίχτυα ενός βρετανικού αλιευτικού, το HMS Falmouth, μια βρετανική φρεγάτα 2.800 τόνων, παρενέβη διεμβολίζοντας το ισλανδικό πλοίο, οδηγώντας στην παρολίγον ανατροπή του.
Ο καπετάνιος του ισλανδικού πολεμικού διέταξε τους άνδρες του να πάρουν θέσεις μάχης και η ανταλλαγή πυρών, κατέληξε σε σοβαρές ζημιές το Tyr που αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει.
Στον πόλεμο των μπακαλιάρων οι μεγάλες δυνάμεις
Η κλιμάκωση των συγκρούσεων οδήγησε τον τότε Ισλανδό υπουργό δικαιοσύνης σε μια κίνηση που άναψε ακόμη περισσότερο τα αίματα. Ο Ολάφουρ Γιοχανεσονβας επιχείρησε να αναβαθμίσει το στόλο του ισλανδικού πολεμικού, απευθυνόμενος σε ΗΠΑ και ΕΣΣΔ ταυτόχρονα.
Αν αποκτούσε τα αμερικανικά ή σοβιετικά κανονιοφόρα, υπήρχαν φόβοι για γενικευμένη σύρραξη, παρά το γεγονός πως δύσκολα οι δύο υπερδυνάμεις θα συναινούσαν σε μια τέτοια πώληση.
Η Ισλανδία όμως, δεν είχε παίξει το τελευταίο της χαρτί και η νίκη στους Πολέμους του μπακαλιάρου, θα εξασφαλιζόταν για το μικρό νησί με την κατάλληλη πίεση μεσούντος του του Ψυχρού πολέμου. Η Ισλανδία διέθετε αμερικανική στρατιωτική βάση στα ανατολικά του νησιού, μέσω της οποίας οι ΗΠΑ μπορούσαν να έχουν εικόνα για τις κινήσεις των Σοβιετικών στον Βόρειο Ατλαντικό.
Αν οι Ισλανδοί αποφάσιζαν να κλείσουν τη βάση αυτή, οι Αμερικάνοι θα έχαναν ένα νευραλγικό παρατηρητήριο στην περιοχή, καθώς και μια βάση ακόμη στην Ευρώπη, πιο κοντά στον εχθρό. Η στρατηγική κίνηση είχε άμεσο αποτέλεσμα, αφού η Ουάσιγκτον πίεσε το Λονδίνο να υπαναχωρήσει.
Οι συζητήσεις για το τέλος του πολέμου του μπακαλιάρου, έγιναν στο Όσλο της Νορβηγίας την άνοιξη του 1976 και η απειλή της Ισλανδίας να κλείσει τη νατοϊκή βάση της, οδήγησαν σε μια μεγάλη νίκη για τη μικρή χώρα.
Στις 28 Μαΐου του 1976, οι Βρετανοί αποδέχτηκαν την ΑΟΖ των 200 μιλίων. Μάλιστα, ενώ αρχικά επετράπη σε μόλις 24 βρετανικές τράτες να αλιεύουν εντός ισλανδικών χωρικών υδάτων σε ποσότητες μπακαλιάρου που δεν θα υπερέβαιναν τους 50.000 τόνους.
Έξι μήνες αργότερα η Βρετανία συμφώνησε να αποσύρει οριστικά κάθε αλιευτικό πλοίο της από τα νερά της Ισλανδίας. Η μικρή χώρα είχε καταφέρει μια αποφασιστική νίκη…
