Η δίκη του Κολοκοτρώνη, πρωταγωνιστή στην Επανάσταση του 1821, στρατηγός, πολιτικός, πληρεξούσιος και σύμβουλος της Επικράτειας, έμεινε γνωστός και ως Γέρος του Μοριά.
Ανήμερα της επετείου της απελευθέρωσης, ανατρέχουμε στα γεγονότα που ακολούθησαν της ίδρυσης του ελληνικού κράτους και που επεφύλασσαν για πολλούς από τους πολεμιστές της Επανάστασης ιδιαίτερα δυσάρεστες εκπλήξεις.
Δυστυχώς, οι αιώνιες «γάγγραινες» της ελληνικής νοοτροπίας , η αχαριστία και η αγνωμοσύνη προς τον ευεργετούντα, ο φιλοτομαρισμός που ωθεί στην επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος και κυρίως η εμφύλια διχόνοια, που από αρχαιοτάτων χρόνων χαρακτηρίζει την ιστορική πορεία της φυλής, οδήγησαν το επίσημο ελληνικό κράτος να προσφέρει την ατιμωτική «ανταπόδοση» στη μεγαλύτερη ιστορική φυσιογνωμία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το Γέρο του Μοριά.
Πώς φτάσαμε στη δίκη του Κολοκοτρώνη
Ο Κολοκοτρώνης, αν και πρωτοστάτησε στα γεγονότα για την εκλογή του Όθωνα, με την έλευση του τελευταίου το 1832, έγινε στόχος συκοφαντιών εκ μέρους των πολιτικών του αντιπάλων, κυρίως του Ι. Κωλέττη, ενώ η φιλοκαποδιστριακή και φιλορωσική του στάση ήταν αυτή που προκαλούσε προβληματισμό την βαυαρική αντιβασιλεία.
Ο «Γέρος του Μοριά» από την πλευρά του, όταν ήρθαν οι Βαυαροί αποτραβήχτηκε λίγο έξω από το Ναύπλιο, σε ένα ταπεινό σπιτάκι στην Πρόνοια, κοντά στην εκκλησία του Άι-Θεόδωρου που ο ίδιος έκτισε. «Ό,τι μπορούσα έκανα», γράφει στη σελίδα 196 των απομνημονευμάτων του, που υπαγόρευσε στον Τερτσέτη.
Ο Κολοκοτρώνης συνελήφθη στις 6 Σεπτεμβρίου 1833 μαζί με τον Πλαπούτα, τον Τζαβέλα, τον Νικηταρά και άλλους στρατιωτικούς με την κατηγορία ότι ετοίμαζαν συνωμοσία για την ανατροπή του ανήλικου βασιλιά Όθωνα.
Η δίκη του Κολοκοτρώνη έγινε στο παλιό τζαμί του Ναυπλίου, της πρώτης πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Κράτησε πολλές μέρες και τελείωσε στις 26 Μαϊου 1834.
Στο εδώλιο του κατηγορουμένου, δίκη του Κολοκοτρώνη, βρέθηκαν εκτός από το Γέρο του Μοριά και ο ξάδελφός του Δημήτρης Πλαπούτας, πρωτεργάτης κι αυτός της επανάστασης του 1821, ο Κίτσος Τζαβέλας και μερικοί ακόμα αγωνιστές.
Ο Κολοκοτρώνης φυλακίσθηκε στο Παλαμήδι σε ηλικία 63 ετών. Λίγο αργότερα η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη.
Η απολογία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη
Πρόεδρος στη δίκη του Κολοκοτρώνη ήταν ο Αναστάσιος Πολυζωίδης καταγόμενος από το Μελένικο Σερρών, της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας. Απ όσα είχε ακούσει αυτές τις μέρες ήταν σχεδόν βέβαιος για την ενοχή των κατηγορουμένων.
Οι Βαυαροί αντιβασιλείς είχαν καταφέρει να πείσουν ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας ότι οι κατηγορούμενοι ήταν ένοχοι εσχάτης προδοσίας.
Ήθελαν, λέει, να ανατρέψουν τον ανήλικο Όθωνα, και να επιβάλουν τη δική τους καταστροφική τάξη πραγμάτων.
Μέλη του δικαστηρίου ήταν οι Γ. Τερτσέτης, ο Δ. Σούτσος, ο Α. Βούλγαρης και ο Φ. Φραγκούλης. Ο αντιβασιλέας Μάουερ είχε εκ των προτέρων αποφασίσει να πάρει τα κεφάλια των δύο ηρώων. Για την ευόδωση των σκοπών του χρησιμοποίησε τον υπουργό Δικαιοσύνης Κ. Σχινά και τον εισαγγελέα της έδρας, κάποιον Μάσoν.
Παρακάτω, παρατίθεται η απολογία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη όπως καταγράφεται από το ΓΕΣ και από το βιβλίο του ταξίαρχου Γεωργίου Καραμπατσόλη «Η δίκη των στρατηγών Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και Δημητρίου Πλαπούτα»:
Πρόεδρος: Ορκίζομαι να είπω την αλήθεια και μόνη την αλήθεια εις ό,τι ερωτηθώ. Ορκίζομαι. (Κάθονται όλοι στις θέσεις τους).
Πώς ονομάζεσαι;
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
Από πού κατάγεσαι;
Από το Λιμποβίσι της Καρύταινας.
Πόσων ετών είσαι;
Εξήντα τέσσερων.
Τι επάγγελμα κάνεις;
Στρατιωτικός. Στρατιώτης ήμουνα. Κράταγα επί 49 χρόνια στο χέρι το ντουφέκι και πολεμούσα νύχτα μέρα για την πατρίδα. Πείνασα, δίψασα, δεν κοιμήθηκα μια ζωή. Είδα τους συγγενείς μου να πεθαίνουν, τ΄ αδέρφια μου να τυραννιούνται και τα παιδιά μου να ξεψυχάνε μπροστά μου. Μα δε δείλιασα. Πίστευα πως ο Θεός είχε βάλει την υπογραφή του για τη λευτεριά μας και πως δεν θα την έπαιρνε πίσω.
Τι απολογείσαι για την κατηγορία που σου αποδίδεται;
Τον απερασμένο Ιούλη διάηκα στην Τριπολιτσά για να στεφανώσω εν’ αντρόγενο. Από ‘κεί τράβηξα, μαζί με τη νύφη μου, για το μοναστήρι της Άγια-Μονής. Την παραμονή της Παναγιάς ήρθε κι ο Ρώμας στην Καρύταινα όπου καθίσαμε κάνα δυο μέρες.
Έπειτα ο Ρώμας έφυγε κι εγώ γύρισα στην Τριπολιτσά στις 18 τ’ Αυγούστου.
Είχες προηγουμένως άλλες συναντήσεις με το Ρώμα;
Δεν είχα πριν καμία συνάντηση μαζί του. Τον αντάμωσα για πρώτη φορά στην Τριπολιτσά. Μακριές ομιλίες δεν είχαμε. Τρώγαμε όμως μαζί.
Και τι λέγατε;
Τα συνηθισμένα όπου λένε οι άνθρωποι όταν τρώνε αντάμα ψωμί.
Δεν είχες την περιέργεια να ρωτήσεις τον Ρώμα για τα όσα διέδιδε περί Αντιβασιλείας;
Καμία περιέργεια δεν έβαλα στο νου μου.
Τον άλλον καιρό τι έκανες στην Τριπολιτσά;
Πάγαινα στο παζάρι. Σύναζα τους χωριάτες και τους μίλαγα επειδής ήτανε ερεθισμένοι από κείνους τους διαβόλους τα νόμιστρα.
Τους έλεγα: «Βρε τσομπάνηδες, τι πλερώνατε τον καιρό της τουρκιάς και τι πλερώνετε τώρα; Δεν πλερώνετε τώρα λιγότερα απ’ τον καιρό της τουρκιάς;». Και τους τ’ απόδειχνα με παραδείγματα.
Τον πρίγκιπα Μπρέντ τον γνωρίζεις;
Ναι, τον γνωρίζω. Ήρθε μάλιστα στην Τριπολιτσά για να δη το Ρώμα. Σα μπατζανάκης του που είναι.
Τι παράγγειλες μ’ αυτόν στο γιο σου το Γενναίο στ΄ Ανάπλι;
Τίποτα. Ούτε είχα και τίποτα να του παραγγείλω.
Ποιοι άλλοι ήταν τότε στην Τριπολιτσά;
Ο Νικηταράς και Πλαπούτας που είχανε έρθει απ’ τα χωριά τους.
Τι άκουσες περί μιας αναφοράς εναντίον της Αντιβασιλείας και των Βαυαρών;
Δεν άκουσα τίποτα ούτε και μου μίλησε ποτέ κανείς για καμία τέτοια ανα-φορά.
Δεν άκουσες τίποτα;
Όχι.
Γνωρίζεις τους ληστές Κοντοβουνήσιο, Μπαλκανά και Καπογιάννη;
Τον Κοντοβουνήσιο τον γνωρίζω απ’ τον εμφύλιο πόλεμο. Ο Μπαλκανάς ήτανε γουρνοβοσκός. Τον κατάτρεχα. Δυο φορές μου ‘φυγε απ’ τα σίδερα. Τον Καπογιάννη δεν τον γνωρίζω.
Τον γραμματικό του Κοντοβουνίσιου, Χρήστο Νικολάου, τον ξέρεις;
Ναι. Είν’ ένα ξόανο παιδαρέλι.
Τον Αλωνιστιώτη τον γνωρίζεις;
Τον γνωρίζω, είναι μάλιστα και συγγενής μου.
Ήξερες πως θα πήγαινε στη Λιβαδειά;
Όχι, δεν το ήξερα. Απ’ τον κόσμο το άκουσα πως πήγε.
Δεν τον είχες δει προηγουμένως;
Όχι.
(Δείχνοντάς το). Είναι αληθινό αυτό το γράμμα του Υπουργού των Εξωτερικών της Ρωσίας προς εσένα;
Ναι, είναι.
Πώς πήρε αφορμή να σου γράψει ο Ρώσος υπουργός;
Ήταν απάντηση σ’ ένα δικό μου γράμμα. Πήρ’ αφορμή για να του γράψω από τούτο δω το περιστατικό: Άμα ήρθε ο Βασιλιάς μας, ο πρεσβευτής της Ρωσίας Ρούκμαν άφησε ένα γράμμα του στο περιβόλι μου συστήνοντάς με στους Ρώσους καπετάνιους του Αιγαίου.
Γι’ αυτό έκαμα κι εγώ ένα ίδιο γράμμα συστήνοντας αυτόν και το ναύαρχό τους Ρίκορντ σε δικούς μας. Δε μου πέρασε η ιδέα πως αυτό βλάφτει είτε είν’ εμποδισμένο. Τόκαμα από λεπτότητα.
Τι άλλο έγραφες σ’ αυτό το γράμμα;
Τίποτις άλλο απ’ τη σύσταση. Όσο για το γράμμα που έλαβα έλεγε ν’ αγαπούμε το βασιλιά μας και τη θρησκεία μας. Άλλο δε θυμούμαι. Σ’ αυτό φαίνεται τι μου γράφει ο Ρώσος υπουργός, φανερώνοντας έτσι με ποιο πνεύμα τούγραψα κι εγώ
Πότε έφυγες για τελευταία φορά από δω;
Δε θυμάμαι καλά. Θαρρώ στις αρχές του Ιούλη. Ήτανε η πρώτη φορά που ‘φυγα από όταν ήρθε ο βασιλιάς.
Και γιατί έφυγες;
Η αιτία όπου μ’ έκανε ν’ αφήσω την εδώ ήσυχη ζωή μου είναι, πρώτο γιατί εγώ είμαι βουνίσιος και με πειράζει η ζέστη, δεύτερο για να στεφανώσω ένα αντρόγενο και τρίτο γιατί μούγραψε ο γιος μου ο Γενναίος μην αρρωστήσω και γι’ αυτό καθόμουνα στην Τριπολιτσά για τον καθαρό αέρα.
Και σ’ όσους ερχόντουσαν να σε ιδούν τι τους έλεγες;
Τους συμβούλευα, καθώς έκανα και στην Άγια-Μονή, όπου έβαλα λόγο γι’ αυτό.
Έχεις άλλο τίποτα να πεις για όσα σε κατηγορούν;
Τούτω δω μονάχα. Μετά το φόνο του Κυβερνήτη η Πατρίδα ήτανε χωρισμένη στα δύο. Εγώ άμα έμαθα το διορισμό του Βασιλιά, έκαμα τη σημαία του και σύναξα κι όλους τους φίλους μου και κάμαμε μιαν αναφορά στη Βαυαρία φανερώνοντας την αφοσίωσή μας.
Όταν ήρθ’ ο Βασιλιάς σκόρπισα τους ανθρώπους μου κι ησύχασα.
Τότε, γιατί αντενέργησες στο βασιλιά σου και στην Αντιβασιλεία.
Εγώ ν’ αντενεργήσω; Μα δε ξέρετε λοιπόν κι εσείς οι ίδιοι κι όλοι οι Έλληνες πόσο πάσκισα στον καιρό του σηκωμού ν’ αποχτήσει το έθνος κεφαλή και να μου λείψουν οι φροντίδες;
Άμα ο Θεός μου ‘δωσε Βασιλέα, εγώ είπα σ’ όλους τους φίλους μου: «Τώρα είμ’ ευτυχισμένος. Θα κρεμάσω την κάπα μου στον κρεμανταλά και θα πλαγιάσω στην καλύβα μου ν’ αποθάνω ήσυχος κι ευχαριστημένος».
Αυτά είπε ο Γέρος και κάθισε στον πάγκο του, ενώ στην αίθουσα απλώθηκε βαθιά σιωπή και αγωνία.
Στις 25 Μαΐου 1834, μαζί με τον Πλαπούτα, καταδικάστηκε σε θάνατο δίκη του Κολοκοτρώνη.
Το χρονικό της δίκης
Η δίκη του Κολοκοτρώνη, αλλά και του Δ. Πλαπούτα ενώπιον του Εγκληματικού Δικαστηρίου του Ναυπλίου με την κατηγορία της συνωμοσίας κατά του Βασιλέως άρχισε τον Απρίλιο του 1834.
Στο πλαίσιο της θεατρικής παράστασης του Μεγάρου Μουσικής, «Η δίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη», μια ιστοσελίδα αναρτά αναλυτικά το χρονικό της δίκης του Κολοκοτρώνη.
Η διαδικασία για τη δίκη διεξήχθη στο «Βουλευτικόν» της πόλης του Ναυπλίου και διήρκεσε μέχρι τις 26 Μαΐου του ιδίου έτους. Η πλειοψηφία του πενταμελούς δικαστηρίου καταδίκασε τους κατηγορουμένους σε θάνατο.
Πλην όμως, ο Πρόεδρος στη δίκη του Κολοκοτρώνη, Αν. Πολυζωίδης, και ο Γ. Τερτσέτης αρνήθηκαν να υπογράψουν την απόφαση. Τρεις ημέρες αργότερα, η θανατική ποινή μετετράπη με βασιλική χάρη σε εικοσαετή δεσμά και στις 20 Μαΐου 1835 ο ενηλικιωθείς Βασιλεύς Όθων αμνήστευσε τους κατηγορουμένους.
Στις 7 Μαρτίου, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Δημήτριος Πλαπούτας εισάγονται σε δίκη με την κατηγορία συνωμοσίας κατά του Βασιλέως. Η δίκη διεξάγεται στο «Βουλευτικόν» του Ναυπλίου. Οι κατηγορούμενοι είναι φυλακισμένοι από τις 7/9/1833 στο Ιτς Καλέ με διαταγή της Βαυαρικής Αντιβασιλείας.
Ο Κολοκοτρώνης δηλώνει αθώος. Ερωτώμενος για το επάγγελμά του, απαντά: «Στρατιωτικός. Κρατώ εις το χέρι το σουλντάδον 49 χρόνους και πολεμώ υπέρ της Πατρίδος». Ο Πλαπούτας δηλώνει αθώος και αρνείται οποιαδήποτε συμμετοχή του σε συνωμοτικές -ανατρεπτικές ενέργειες.
Στις 30 Απριλίου, αρχίζει η εξέταση των 44 μαρτύρων κατηγορίας στη δίκη του Κολοκοτρώνη, ενώ μια εβδομάδα αργότερα, στις 7 Μαΐου αρχίζει η εξέταση των 115 μαρτύρων υπερασπίσεως.
Κατά την αγόρευσή του, ο εκ Σκωτίας Γενικός Επίτροπος της Επικρατείας Εδουάρδος Μάσων ανακράζει : «Επιμένω εις την Κατηγορίαν. Και με τα δόντια και με τα νύχια θα την υποστηρίξω. Διακηρύττω τους εγκαλουμένους ως ενόχους, και απαιτώ τον θάνατό τους».
Η δίκη του Κολοκοτρώνη διήρκησε μήνες και έτσι στις 23 Μαΐου, η υπεράσπιση του Γέρου του Μοριά αγόρευσε υπέρ της αθωότητάς του. Ο εξ Ηπείρου συνήγορος του Δ. Πλαπούτα Χριστόδουλος Κλονάρης δηλώνει ότι «οι διαπρέψαντες πρωταγωνισταί του Ελληνικού δράματος καταδιώκονται από την συκοφαντίαν εγκληματικώς. δύο σύρονται σήμερον εις τα καθίσματα των εγκαλουμένων άλλοι θέλουν τους διαδεχθή εις αυτά μετ’ ολίγας ημέρας».
Ο Κεφαλλήν συνήγορος του Θ. Κολοκοτρώνη Παναγής-Μαρίνος Βαλσαμάκης, αναδεικνύει τη σαθρότητα των κατηγοριών και καλεί τους δικαστές να αποδώσουν «το θείον δώρον της Δικαιοσύνης» για το οποίο «ο άνθρωπος εθυσίασε πολλά από τα τιμαλφή φυσικά του πλεονεκτήματα».
Στις 25 Μαΐου, οι δικαστές στη δίκη του Κολοκοτρώνη αποσύρονται για να διασκεφθούν. Οι Πολυζωίδης και Τερτσέτης υποστηρίζουν με σθένος την αναβολή της εκδόσεως αποφάσεως σύμφωνα με το άρθρο 135 της ισχύουσας Εγκληματικής Διαδικασίας.
Το Δικαστήριο, με ψήφους 3 έναντι 2, κρίνει τους κατηγορουμένους ενόχους εσχάτης προδοσίας και τους καταδικάζει στην ποινή του θανάτου. Οι χωροφύλακες μεταφέρουν τους κατηγορουμένους στο Ιτς Καλέ μέχρι την εκτέλεση της ποινής.
Πολυζωίδης: «Δεν θα με έχετε συνεργό στον φόνο δύο αθώων ανθρώπων»
Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι ο πρόεδρος Πολυζωίδης, πρόεδρος στη δίκη του Κολοκοτρώνη, κάλεσε σε διάσκεψη το δικαστήριο. Ο ίδιος ήταν πεπεισμένος ότι οι κατηγορούμενοι ήταν αθώοι.
Πρώτος πήρε τον λόγο ο Τερτσέτης και μίλησε για την αθωότητα των δύο πολέμαρχων. Ο Σούτσος που ήταν γαμπρός του Σχινά, ψήφισε υπέρ της καταδίκης σε θάνατο.
Το ίδιο και οι Βούλγαρης, Φραγκούλης. Μέχρι στα γόνατά τους έπεσαν ο Πολυζωίδης και ο Τερτσέτης για να τους μεταπείσουν.
«Δεν θα με έχετε συνεργό στον φόνο δύο αθώων ανθρώπων», έλεγε ψύχραιμα ο Τερτσέτης που μαζί με τον Πολυζωίδη παραπέμφθηκαν κι εκείνοι με τη σειρά τους σε δίκη.
