H σπουδαία ηθοποιός Ειρήνη Παπά «έφυγε» από τη ζωή το πρωί της Τετάρτης (14/9) σε ηλικία 96 ετών και σκόρπισε θλίψη στον καλλιτεχνικό κόσμο.
Αν έπρεπε κάποιος να φτιάξει ένα άγαλμα, ή μια εικόνα με τον τίτλο «Ελλάδα», αυτό θα είχε την μορφή της Ειρήνης Παπά. Αυτό ακριβώς μετέφερε με την τέχνη και την παρουσία της, σε όλον τον κόσμο. Την ονόμαζαν «αρχαία Ελληνίδα θεά» λόγω της τέλειας αρμονίας του προσώπου της, που θύμιζε εκείνη στα λαξεμένα μάρμαρα των αρχαίων αγαλμάτων.
Η σεμνότητα, η δωρικότητα, η εσωτερικότητα και η αξιοπρέπεια ήταν μαζί με την εμφάνισή της, τα στοιχεία που την έκαναν μοναδική.
Ποια είναι η Ειρήνη Παπά
Η Ειρήνη Παπά γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1929 (κατά άλλους το 1926), στο Χιλιομόδι Κορινθίας ως Ειρήνη Λελέκου. Οι γονείς της ήταν εκπαιδευτικοί, η μητέρα της δασκάλα και ο πατέρας της καθηγητής κλασικού δράματος και διευθυντής του σχολείου στο Σοφικό Κορινθίας, όπως αναφέρει η ιστοσελίδα wikiwand.
Ανίψιος της είναι ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Μανούσος Μανουσάκης και ο ηθοποιός Αίαντας Μανθόπουλος. Η ίδια δεν απέκτησε δικά της παιδιά.
Στον πατέρα μου έχω χρεώσει πολλές δυστυχίες μου, αλλά και του χρωστάω πολλά
Για τα παιδικά της χρόνια και την σχέση με τον πατέρα της, η ίδια είχε πει σε συνέντευξη της: «Στον πατέρα μου έχω χρεώσει πολλές δυστυχίες μου, αλλά και του χρωστάω πολλά. Με έκανε αυτό που είμαι. Με έμαθε να έχω πάντα αμφιβολίες και να ρωτάω το γιατί».
«Να είμαι και εγώ και οι αδελφές μου περήφανες γυναίκες. Όχι να είμαστε σκυμμένες και να κεντάμε μαξιλαράκια, αλλά να διαβάζουμε Αριστοτέλη! Και εκείνα τα παιδικά χρόνια όρισαν αυτό που είμαι και δεν έμαθα ποτέ να είμαι μεγάλη», έλεγε.
Πώς αποφάσισε να πάει στη Δραματική Σχολή
Η οικογένεια Λελέκου ζει στην Αθήνα. Οδός Ξενοκράτους. Η Ειρήνη είναι 12 χρονών και μέχρι εκείνη την ηλικία δεν έχει σκεφτεί να γίνει ηθοποιός.
Στο διπλανό σπίτι, μια κοπελίτσα ίσαμε 16 ετών, πηγαίνει στη δραματική σχολή του Ροντήρη και κάνει λίγη παρέα με την Ρηνούλα. Στις εφηβικές κάμαρες και στις αστικές αυλές, η 16χρονη σπουδάστρια παίζει στη Ρηνούλα τον μονόλογο της Μαργαρίτας από τον Φάουστ.
«Δεν μου άρεσε καθόλου! Ήθελα σε όλα να βρω τα αίτια που την κάνουν να μιλάει έτσι, να σιωπά, να κλαίει. Γιατί; Ρωτούσα συνέχεια. Και γιατί κλαίει έτσι; Στο χωριό μου, δεν κλαίνε έτσι όπως εσύ, όταν πονάνε στα αλήθεια μέσα τους. Δεν με συγκινούσε! Εκείνη αντιδρούσε. Κόλλησα και εγώ ήθελα να της αποδείξω πως δεν κλαίνε έτσι. Αυτή ήταν η αφορμή να πάω στην Δραματική Σχολή του Εθνικού».
Έκανα μάχη να μην πω αυτό που θέλανε όλοι τους
Γληνός, Παρασκευάς, Καρυντινός, Κατσέλης, Ροντήρης. Τα ιερά τέρατα το κλασικού θεάτρου είναι οι δάσκαλοί της. Και θα πρέπει να μάθει να ζει στην γιγάντια σκιά τους. Να παίζει όπως εκείνοι της μαθαίνουν και να είναι πειθαρχημένη και υπάκουη!
Α! Όχι αυτή, όχι η Ειρήνη, που σκαρφάλωνε στα δέντρα στο Χιλιομόδι και έμαθε να βλέπει τον κόσμο από ψηλά!
«Τσακωνόμουνα απ’ την αρχή», λέει, «έκανα μάχη να μην πω αυτό που θέλανε όλοι τους. Με το πες- πες, την Ηλέκτρα του Γρυπάρη, ήταν αδύνατον να μην την κάνουμε όπως ήθελε ο Ροντήρης» θυμάται.
«Ο ίδιος όταν την έκανε ήταν υπέροχος, βέβαια, αλλά το «θα το κάνεις έτσι, όπως θέλω εγώ» δεν το μπορούσα. Του έλεγα, “την Παξινού την σέβομαι, που το κάνει έτσι, αλλά εγώ θα ‘θελα να δοκιμάσω το αλλιώς”. Τελικά με άφησε στην ίδια τάξη» προσθέτει.
Σακελλάριος: Σαν να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα
Την τελευταία χρονιά στην σχολή την είδε ο Αλέκος Σακελάριος να περπατά στο Σύνταγμα. Ως ένα πανέμορφο πλάσμα με ένα απλό μακρύ φόρεμα, όλο πτυχώσεις, που κινείται με μεγαλοπρέπεια και συνάμα απλότητα, σαν να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα, την περιέγραψε στον Φίνο.
Ο Φιλοποίμην Φίνος γοητευμένος της δίνει το 1948 ρόλο στην ταινία «Χαμένοι άγγελοι».
Η διεθνής καριέρα
Λίγο μετά την ανακαλύπτει ο Ελία Καζάν και η διεθνή της καριέρα ξεκινά!
Πέρασε στην αθανασία ως χήρα στον «Ζορμπά», αντάρτισσα στα «Κανόνια του Ναβαρόνε», πρωταγωνίστρια στην «Ηλέκτρα» και στην «Αντιγόνη», σύζυγος του Κερκ Ντάγκλας στο «The Brotherhood», σύζυγος του Ρίτσαρντ Μπάρτον στην «Άννα των χιλιάδων ημερών».
Ο παγκόσμιος Τύπος την αποκάλεσε αρχαία Ελληνίδα θεά. Ανεξάρτητη, αγωνίστρια, χείμαρρος ταλέντου, δυναμική, ξεπέρασε τα σύνορα της πατρίδας της, και οι υποκριτικές της ικανότητες προκάλεσαν το ενδιαφέρον μεγάλων ξένων παραγωγών της εποχής.
Το 1969 κερδίζει το Όσκαρ η ταινία «Ζ», του Κώστα Γαβρά, βασισμένη στο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, στην οποία πρωταγωνιστεί.
Ερμηνεύει την Ελένη στις «Τρωάδες» και την Κλυταιμνήστρα στην «Ιφιγένεια» του Μιχάλη Κακογιάννη, της απονέμεται ο τίτλος «Γυναίκα της Ευρώπης» για το σπουδαίο πολιτιστικό και πνευματικό της έργο.
«Ποτέ δεν θέλησα να παίξω ρόλους αισθησιακών γυναικών», δηλώνει και στέκεται στο σανίδι του Μπρόντγουεϊ δίπλα στον Γιον Βόιτ, πρωταγωνιστώντας στο έργο «Εκείνο το καλοκαίρι, εκείνο το φθινόπωρο».
Την ομορφιά σ’ τη δίνει ο Θεός, όχι ο χαρακτήρας σου
Χορτασμένη από μια λαμπερή καριέρα, γεμάτη δόξα, έρωτα, ταξίδια και απολαύσεις, θεωρείται πρέσβειρα της Ελλάδας σε όλο τον κόσμο.
«Την ομορφιά σ’ τη δίνει ο Θεός, όχι ο χαρακτήρας σου. Βέβαια μου αρέσει που ήμουν όμορφη, αλλά εγώ αγαπώ τον χαρακτήρα μου. Τα πάω καλά με μένα», είχε δηλώσει σε συνέντευξή της.
Ο κρυφός δεσμός με τον Μάρλον Μπράντο
Αλλά και η προσωπική ζωή της Ειρήνης Παπά υπήρξε συναρπαστική. Το 1947 παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Άλκη Παππά με τον οποίο χώρισαν το 1951, αλλά διατήρησε μέχρι και σήμερα το επίθετό του αφαιρώντας το ένα «π», δηλαδή «Παπά» (όπως στα αγγλικά «Irene Papas»).
Οι γνωριμίες της γίνονταν επίκεντρο συζήτησης όσο και η καριέρα της, που περιλαμβάνει περισσότερες από εβδομήντα ταινίες.
Το 1954 γνώρισε τον άντρα που αργότερα θα αποκαλούσε τον έρωτα της ζωής της, τον Μάρλον Μπράντο, που βρισκόταν τότε στο απόγειο της καριέρας του. Το ζευγάρι έβγαινε κρυφά και είχε μια μακρά και έντονη σχέση μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Πενήντα χρόνια αργότερα, μετά τον θάνατο του Μπράντο, μίλησε δημόσια για τον θρυλικό ηθοποιό του «Νονού». «Δεν έχω αγαπήσει ποτέ έναν άντρα όπως αγάπησα τον Μάρλον. Ήταν το μεγάλο πάθος της ζωής μου, ο άνθρωπος που νοιαζόμουν περισσότερο και επίσης αυτός που εκτιμούσα περισσότερο, δύο πράγματα που γενικά είναι δύσκολο να συμβιβαστούν».
Η ίδια υπήρξε έρωτας ανεκπλήρωτος και για τον συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Οι δυο τους γνωρίστηκαν όταν θα γυριζόταν η ταινία «Ερέντιρα», η οποία ήταν βασισμένη στο βιβλίο του, όπου η ηθοποιός πρωταγωνιστούσε.
Έλαβε πρόσκληση από τον πρίγκιπα Aλί Χαν να τον επισκεφτεί στη βίλα του στη Ριβιέρα όταν την είδε στο Φεστιβάλ των Καννών, ενώ εκείνος ήταν ακόμη παντρεμένος με τη Ρίτα Χέιγουορθ. Ξεκάθαρη, απαντούσε ότι περισσότερο από τους έρωτες, την ενδιέφεραν οι προτάσεις από το Χόλιγουντ και τη Τσινετσιτά για συνεργασίες.
Το 1967, στην περίοδο της Χούντας, η Ειρήνη Παπά επέλεξε να μείνει στην Ιταλία και στη Νέα Υόρκη. Το πραξικόπημα τη βρήκε στο εξωτερικό να πρωταγωνιστεί στην ταινία του Γιουγκοσλάβου σκηνοθέτη Μίτροβιτς «Πικρό χόρτο», στον ρόλο της Εβραίας που έζησε τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Έβγαλε τα ρούχα της όταν αυτό ήταν ταμπού, ηχογράφησε ένα LP με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη στην εξορία, δάνεισε το κύρος της σε μια ταινία για τη δολοφονία του Λαμπράκη, όταν αυτό θα μπορούσε να σημαίνει την απέλασή της από την Ελλάδα.
Υπήρξε η μούσα του Μιχάλη Κακογιάννη και του Μανουέλ ντε Ολιβέιρα, δούλεψε με τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες στον κόσμο, έπαιξε πλάι στους καλύτερους ηθοποιούς, ερμηνεύοντας ρόλους σε ένα ευρύ φάσμα γλωσσών από τα ελληνικά στα ισπανικά, από αγγλικά, ιταλικά, γιουγκοσλαβικά, ρουμανικά και γαλλικά.
Παρόλο που αποσύρθηκε το 2004, μετά από 56 χρόνια καριέρας που την έκαναν σύμβολο του παγκόσμιου σινεμά, το έντονα αρχαϊκό πρόσωπό της, η σεμνή, δωρική, μυστηριώδης αρμονία, συνδεδεμένη με τη γη, ο μοναδικός ψυχρός αισθησιασμός της, οι ισορροπημένες χειρονομίες της, την τοποθετούν στο πάνθεον των ειδώλων.
24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία
Στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί τόσο, όσο διεθνώς. Τιμήθηκε με το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο το 1995.
Το 2008, η Ιταλία την τίμησε με το «Βραβείο Ρώμη» στο αρχαίο θέατρο της «Όστια Αντίκα». Τότε όταν παρέλαβε το βραβείο είχε πει: «Δεν ξέρω αν πρέπει να γελάσω ή να κλάψω, μπορώ μόνο να πω ότι η Αθήνα θα είναι πάντα η μητέρα μου, αλλά η Ρώμη, παράλληλα, είναι δεύτερη μητέρα μου, από ξεκάθαρη επιλογή μου».
Στην Ιταλία συνεργάστηκε με πολλούς Ιταλούς σκηνοθέτες και οι Ιταλοί την αγάπησαν, αποκαλώντας την Bella Greca (όμορφη Ελληνίδα) και Irene Nostra (δηλαδή «η δικιά μας Ειρήνη»).
Όμως και η Πορτογαλία έδειξε την εκτίμησή της στο ταλέντο της, με την ίδρυση θεάτρου προκειμένου να ανεβαίνουν εκεί αρχαίες τραγωδίες. Γι’ αυτό το θέατρο η Ειρήνη Παππά επέλεξε να μείνει στην Πορτογαλία τα τελευταία χρόνια όπου παρέμενε ενεργή στην υποκριτική.
Το 2000 τιμήθηκε με τον τίτλο «Γυναίκα της Ευρώπης» και το 2009 με τον Χρυσό Λέοντα Μπιενάλε του Θεάτρου της Βενετίας, από τα χέρια του σκηνοθέτη Μαουρίτσιο Σκαπάρο.
Τα τελευταία χρόνια είχε τιμηθεί και με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Τορ Βεργκάτα της Ρώμης στην Ιταλία. Συνολικά έλαβε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία.
Κάποιες από τις ταινίες που έπαιξε η Ειρήνη Παπά
- 1948: Χαμένοι άγγελοι
- 1951: Νεκρή πολιτεία
- 1952: Le infedeli
- 1953: Για όλες όσες πόνεσαν (Vortice), Dramma nella Casbah, Μια από εκείνες (Una di quelle)
- 1954: Αττίλας, η μάστιξ του Θεού (Attila Fragello di Dio), Θεοδώρα, η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (Teodora, l’imperatrice de Bisanzio)
- 1956: Ελύγισα για πρώτη φορά (Tribute To A Bad Man), The Power and the prize, 1959: Ψιτ… κορίτσια, Μπουμπουλίνα, Η λίμνη των στεναγμών
- 1960: Αναξιόπιστη
- 1961: Αντιγόνη, Τα κανόνια του Ναβαρόνε (The Guns of Navarone)
- 1962: Αντιγόνη, Ηλέκτρα
- 1964: Αλέξης Ζορμπάς (Zorba the Greek)
- 1968: Οδύσσεια
- 1969: Ζ
- 1971: Τρωάδες
- 1976: Ο λέων της Αραβίας (The Message)
- 1977: Ιφιγένεια
- 1979: Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι (Cristo si è fermato a Eboli)
- 1983: Ερέντιρα (Erendira)
- 1993: Πάνω, κάτω και πλαγίως
- 2001: Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι (Captain Corelli’s Mandolin)
- 2002: Και το τρένο πάει στον ουρανό
- 2003: Λόγια μιας ταινίας (Um Filme Falado)
Μουσική
- 1968 Σε ένδεκα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη
- 1972 Aphrodite’s Child – 666
- 1977 Γιάννης Μαρκόπουλος – Ελεύθεροι πολιορκημένοι
- 1978 Βαγγέλης Παπαθανασίου – Ωδές
- 1982 Ντέμης Ρούσσος – Demis
- 1986 Βαγγέλης Παπαθανασίου – Ραψωδίες
- 1969 Canta Theodorakis
- 2001 Τάσος Καρακατσάνης – …Και Το Τρένο Πάει Στον Ουρανό
Η Ελλάδα, πολλάκις προδομένη από τους ηγέτες της και ρημαγμένη από πολέμους, δικτατορίες και φτώχεια, έχει ανάγκη από ανθρώπους σαν την Ειρήνη Παπά, σύμβολο αξιοπρέπειας και ελληνικότητας, που μας ανεβάζει όλους λίγο ψηλότερα!
