Το ημερολόγιο γράφει 12 Μαρτίου 1947. Στην Ελλάδα μαίνεται ένας εμφύλιος σπαραγμός και οι αναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις ξεκινούν να ορίζουν τις σφαίρες επιρροής τους στην υφήλιο. Σφαίρες που σχεδιάστηκαν, όπως λέγεται σε μια χαρτοπετσέτα.
Οι σύμμαχοι έναντι του Ναζισμού διασπώνται και ο τότε πρόεδρος Χάρι Τρούμαν, σε έναν πύρινο λόγο μπροστά στο Κογκρέσο διακηρύττει την στήριξη της μίας εμπόλεμης πλευράς στην Ελλάδα του εμφυλίου, το τέλος της βρετανικής επιρροής στη χώρα μας και την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου με τη Σοβιετική Ένωση.
Το περίφημο «Δόγμα Τρούμαν»
Διαβάζουμε στο λήμμα του History, πως σαν σήμερα, ο πρόεδρος Χάρι Σ. Τρούμαν ζητά τη βοήθεια των ΗΠΑ προς την Ελλάδα και την Τουρκία για να αποτρέψει την κομμουνιστική κυριαρχία στα δύο έθνη. Οι ιστορικοί συχνά αναφέρουν την ομιλία του Τρούμαν, η οποία έμεινε γνωστή ως «Δόγμα Τρούμαν», ως την επίσημη κήρυξη του Ψυχρού Πολέμου.
Λίγο νωρίτερα, τον Φεβρουάριο του 1947, η βρετανική κυβέρνηση ενημέρωσε τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι δεν μπορούσε πλέον να παράσχει την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια που παρείχε στην Ελλάδα και την Τουρκία από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η κυβέρνηση Τρούμαν πίστευε ότι και τα δύο έθνη απειλούνταν από τον κομμουνισμό και άρπαξε την ευκαιρία να τηρήσει σκληρή στάση απέναντι στη Σοβιετική Ένωση. Είναι χαρακτηριστικό το πρωτοσέλιδο των New York Times εκείνη την εποχή που έγραφε: «Ο Τρούμαν ενεργεί για να σώσει τα Έθνη από την κόκκινη εξουσία: Ζητά 400 εκατομμύρια βοήθεια για την Ελλάδα και την Τουρκία;».
Την ώρα που στην Ελλάδα βρισκόταν σε εξέλιξη ένας αιματηρός εμφύλιος, στην Τουρκία, οι Σοβιετικοί απαιτούσαν με κάποιο τρόπο τον έλεγχο των Δαρδανελίων, έδαφος από το οποίο η Τουρκία ήταν σε θέση να κυριαρχεί στη στρατηγική υδάτινη οδό από τη Μαύρη Θάλασσα προς τη Μεσόγειο.
Δεν είχαν άλλωστε περάσει πολλά χρόνια από τη Συνθήκη του Μοντρέ, με την οποία η Άγκυρα αποκτούσε τον πλήρη έλεγχο των στενών. Η εξουσία της Τουρκίας στο σημείο μνημονεύτηκε αρκετά και σήμερα, την επαύριο του πολέμου στην Ουκρανία, ως απάντηση στην επεκτατική στρατιωτική πολιτική του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Ο λόγος Τρούμαν στο Κογκρέσο
Στις 12 Μαρτίου 1947, ο Τρούμαν εμφανίστηκε ενώπιον της κοινής συνεδρίασης του Κογκρέσου για να παρουσιάσει τα επιχειρήματά του.
Ο κόσμος, δήλωνε, βρισκόταν αντιμέτωπος με μια επιλογή τα επόμενα χρόνια. Τα έθνη μπορούσαν να υιοθετήσουν έναν τρόπο ζωής «βασισμένο στη θέληση της πλειοψηφίας» και κυβερνήσεις που παρείχαν «εγγυήσεις ατομικής ελευθερίας» ή μπορούσαν να αντιμετωπίσουν έναν τρόπο ζωής «βασισμένο στη θέληση μιας μειοψηφίας που επιβάλλεται βίαια στην πλειοψηφία».
Φωτογραφίζοντας τη Σοβιετική Ένωση, που υπό το καθεστώς του νικητή εγκαθιστούσε το σιδηρούν παραπέτασμα στην αποκαλούμενη έκτοτε ανατολική Ευρώπη και το ανατολικό μπλοκ, ο Τρούμαν σημείωνε πως αυτό το τελευταίο καθεστώς βασιζόταν στην «τρομοκρατία και την καταπίεση».
«Η εξωτερική πολιτική και η εθνική ασφάλεια αυτής της χώρας», υποστήριξε, εμπλέκονται στις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν η Ελλάδα και η Τουρκία. Η Ελλάδα, υποστήριξε τότε ο Τρούμαν, «απειλούνταν από τις τρομοκρατικές δραστηριότητες αρκετών χιλιάδων ενόπλων, με επικεφαλής κομμουνιστές».
Περιέγραψε με τα πιο μελανά χρώματα την κατάσταση στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο και υπό τις επευφημίες των εκλεγμένων του αμερικανικού Κογκρέσου θέλησε να δείξει πόσο σημαντική ήταν μια αμερικανική βοήθεια.
Η μετάφραση του Δόγματος Τρούμαν στην τότε Ελλάδα
Το κείμενο που ακολουθεί είναι το βασικό απόσπασμα της αναφοράς Τρούμαν στην Ελλάδα, όπως είχε αποτυπωθεί στον ελληνικό Τύπο. Τα δημοσιεύματα του Ριζοσπάστη εκείνη την εποχή έκαναν λόγο για μια προσπάθεια της Αμερικής να μετατρέψουν τη χώρα σε όργανό τους.
«Πιστεύω ότι η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών οφείλει να είναι η υποστήριξις των ανθισταμένων εις την υποδούλωσιν ελευθέρων λαών. Εάν η Ελλάς ήθελεν περιέλθει υπό τον έλεγχον ενόπλου τινός μειοψηφίας, σύγχυσις και ανωμαλία θα ηδύνατο να εξαπλωθούν ευχερώς εις ολόκληρον τη Μέσην Ανατολήν.
ο αφανισμός της Ελλάδος ως ανεξαρτήτου κράτους, θα είχεν βαθείαν επίδρασιν εφ’ όλων των ευρωπαϊκών χωρών
Ετι μάλλον ο αφανισμός της Ελλάδος ως ανεξαρτήτου κράτους, θα είχεν βαθείαν επίδρασιν εφ’ όλων των ευρωπαϊκών χωρών, ων οι λαοί αγωνίζονται, αντιμετωπίζοντες μεγάλας αντιξοότητας, προς διατήρησιν της ελευθερίας και ανεξαρτησίας των, καθ’ ον χρόνον επανορθώνουν τας εκ του πολέμου καταστροφάς.
Αν παραλείψωμεν να βοηθήσωμεν την Ελλάδα κατά την κρίσιμον ταύτην στιγμήν, βαρύταται θα είναι αι συνέπειαι τόσον διά την Δύσιν όσο και διά την Ανατολήν. Οφείλομεν να αναλάβωμεν άμεσον και αποτελεσματικήν δράσιν…»
Ο Τρούμαν έκανε λόγο για μια «αυτοσυντηρούμενη» Ελλάδα
Οι Ηνωμένες Πολιτείες όφειλαν να στηρίξουν την Ελλάδα, ώστε να μπορέσει «να γίνει μια αυτοσυντηρούμενη και αυτοσεβαστή δημοκρατία», έλεγε ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ.
«Δεν υπάρχει άλλη δημοκρατική χώρα στην οποία να μπορέσει να στραφεί αυτή τη στιγμή η Ελλάδα» συνέχιζε και πρόσθετε πως ακόμη και τα «Ηνωμένα Έθνη δεν είναι σε θέση να προσφέρουν τη βοήθεια που είναι απαραίτητη». Ο Τρούμαν υποστήριζε πως η κυβέρνηση της Ελλάδας που μαχόταν ενάντια στον στρατό του ΕΑΜ δεν ήταν τέλεια, όμως είχε την απαραίτητη νομιμοποίηση.
«Καμιά κυβέρνηση δεν είναι τέλεια, ένα από τα πλεονεκτήματα μιας δημοκρατίας είναι ότι τα ελαττώματά της είναι πάντα εμφανή» έλεγε και πρόσθετε πως οι εκλογές που έγιναν στη χώρα έναν χρόνο νωρίτερα, παρουσία διεθνών παρατηρητών, έδιναν την απαραίτητη νομιμοποίηση στην κυβέρνηση της Ελλάδας.
Η αναφορά Τρούμαν στην Τουρκία
Τουρκία και Ελλάδα έπαιρναν με ορόσημο την 12η Μαρτίου τον δρόμο τους προς τη Δύση, καθώς ακολούθησε η κοινή τους ένταξη στο ΝΑΤΟ και η οριστική απομάκρυνση από οποιαδήποτε πιθανότητα να ενταχθούν στην σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο «ελευθερόφιλος» λαός της Τουρκίας χρειαζόταν επίσης την αμερικανική βοήθεια, έλεγε ο Τρούμαν, η οποία ήταν «απαραίτητη για τη διατήρηση της εθνικής του ακεραιότητας». Ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωνε για την Τουρκία ότι «πρέπει να είναι η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών να υποστηρίζουν τους ελεύθερους λαούς που αντιστέκονται στην απόπειρα υποταγής από ένοπλες μειονότητες ή από εξωτερικές πιέσεις».
Ο Τρούμαν ζήτησε τότε βοήθεια ύψους 400 εκατομμυρίων δολαρίων για τα δύο έθνη. Το Κογκρέσο ενέκρινε το αίτημά του δύο μήνες αργότερα. Συγκεκριμένα, στις 10 Μαΐου 1947 το Κογκρέσο ενέκρινε το σχέδιό Τρούμαν και στις 22 Μαΐου αυτό έγινε νόμος του αμερικανικού κράτους. Η στρατιωτική και οικονομική βοήθεια που δόθηκε σε Ελλάδα και Τουρκία ανήλθε στα 400 εκατομμύρια δολάρια.
Την ίδια περίοδο, διατυπώθηκε και το Σχέδιο Μάρσαλ, από τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζορτζ Μάρσαλ, το οποίο αποσκοπούσε στην παροχή βοήθειας στις κατεστραμμένες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χώρες της Ευρώπης για την ανόρθωσή τους. Συνολικά, από το 1948 έως το 1951, οι Αμερικανοί δαπάνησαν 13 δισεκατομμύρια δολάρια. Η χώρα μας έλαβε, υπό μορφή δωρεών, 706,7 εκατομμύρια δολάρια
Η αρχή και το τέλος του Ψυχρού πολέμου
Μισόν, περίπου, αιώνα αργότερα, σχολιάζοντας το μήνυμα του Αμερικανού Προέδρου, που έμελλε να περάσει στην Ιστορία ως «Δόγμα Τρούμαν», ο Χένρι Κίσιγκερ έγραφε (Henry Kissinger: «Διπλωματία», Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α. Α. Λιβάνη, σελ. 506): «Αν οι Σοβιετικοί ηγέτες είχαν μελετήσει περισσότερο την αμερικανική Ιστορία, θα καταλάβαιναν πόσο κίνδυνο έκρυβαν τα λόγια του Προέδρου».
«Το Δόγμα Τρούμαν αποτέλεσε ένα ορόσημο, επειδή, από τη στιγμή που πέταξε η Αμερική το γάντι της ηθικής, το είδος της Realpolitik, που γνώριζε τόσο καλά ο Στάλιν, θα τελείωνε για πάντα και οι διαπραγματεύσεις για αμοιβαίες παραχωρήσεις δε θα είχαν πλέον καμιά θέση στις μεταξύ τους σχέσεις» συνέχιζε.
«Από εδώ και πέρα, οι διαφορές μπορούσαν να λυθούν μόνο με μια αλλαγή των σοβιετικών σκοπών, την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος ή και με τα δυο μαζί» έκλεινε ο Κίσιγκερ για την εξέλιξη και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
