Το Πάσχα είναι για τους Χριστιανούς μία από τις σημαντικότερες γιορτές και σε κάθε γωνιά της Ελλάδας γιορτάζεται με ιδιαίτερη κατάνυξη και με ξεχωριστά τοπικά έθιμα που υπογραμμίζουν τον πλούτο της ελληνικής παράδοσης.
Το Πάσχα τιμάμε τα Πάθη και την Ανάσταση του Θεανθρώπου, το πέρασμα από το θάνατο στη ζωή. Τα περισσότερα έθιμα σχετίζονται με την Κυριακή του Πάσχα, που γιορτάζεται με μεγάλη λαμπρότητα και μέσα σε χαρμόσυνη ατμόσφαιρα από όλους τους πιστούς.
Τα κανάτια στην Κέρκυρα το Πάσχα
Ένα πολύ ιδιαίτερο έθιμο του Πάσχα αναβιώνει στην Κέρκυρα το Μεγάλο Σάββατο, όχι την ώρα της Ανάστασης αλλά το πρωί, όταν πραγματοποιείται η πρώτη Ανάσταση. Μόλις ολοκληρωθεί η λειτουργία, οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν χαρμόσυνα δίνοντας το σύνθημα.
Τεράστια πήλινα κανάτια στολισμένα με κόκκινες κορδέλες και γεμάτα με νερό – οι περίφημοι μπότηδες – εκτοξεύονται με δύναμη από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια των σπιτιών προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο.
Τον κρότο των κανατιών διαδέχεται ο ήχος των φιλαρμονικών που ξεχύνονται στους δρόμους οδηγώντας στην κορύφωση της εορταστικής ατμόσφαιρας.
Το έθιμο του «ιερού νιπτήρα» στην Πάτμο
Στο νησί της Πάτμου, υπάρχει το έθιμο του «ιερού νιπτήρα», μια αναπαράσταση του Νιπτήρα που τέλεσε ο Ιησούς στους μαθητές του μετά το Μυστικό Δείπνο.
Το έθιμο αυτό χρονολογείται από τον 4ο αιώνα μ.Χ. Το μεσημέρι της Μεγάλης Πέμπτης μετά τη λειτουργία, ξεκινάει μια μεγάλη πομπή από το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και κατευθύνεται στην κεντρική πλατεία της Πάτμου.
Δώδεκα ιερείς ή μοναχοί υποδύονται τους 12 Αποστόλους, ενώ το ρόλο του Χριστού υποδύεται ο ηγούμενος της Μονής. Πάνω σε μια ανθοστόλιστη εξέδρα τοποθετούνται 12 καρέκλες για τους ιερείς, ένας θρόνος για τον ηγούμενο καθώς και μια ασημένια λεκάνη με νερό.
Ένας μοναχός διαβάζει το Ευαγγέλιο της Μεγάλης Πέμπτης ενώ ο ηγούμενος που αναπαριστά τον Ιησού, πλένει τα πόδια των Αποστόλων. Μετά το πέρας της αναπαράστασης, η πομπή επιστρέφει στο Μοναστήρι.
Τα αερόστατα στο Λεωνίδιο
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά έθιμα της χώρας μας, λαμβάνει χώρα στο Λεωνίδιο το βράδυ της Ανάστασης. Οι πιστοί των ενοριών του Λεωνιδίου έχουν ήδη κατασκευάσει εκατοντάδες χάρτινα αερόστατα.
Μόλις οι ιερείς αναγγείλουν το «Χριστός Ανέστη», οι πιστοί ανάβουν τα ποτισμένα με πετρέλαιο και λάδι αερόστατα ή «αφανούς» όπως είναι γνωστά στη ντοπιολαλιά της περιοχής, τα οποία υψώνονται και κατακλύζουν τον ουρανό ενώ είναι ορατά σε μεγάλη ακτίνα.
Αυτοί που για οποιοδήποτε λόγο δεν καταφέρνουν να ανυψώσουν τους «αφανούς» τους «στιγματίζονται» και την επόμενη μέρα, μετά τις πασχαλινές ευχές, δέχονται τα πειράγματα των ανταγωνιστών τους.
Ο ρουκετοπόλεμος στην Χίο
Στην Χίο, υπάρχει το έθιμο του ρουκετοπόλεμου, μιας μάχης μεταξύ δύο ενοριών στο χωριό Βροντάδος. Το έθιμο χρονολογείται από την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Η «μάχη» διεξάγεται ανάμεσα στις εκκλησίες των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερυθιανής, που βρίσκονται χτισμένες σε δυο αντικρινούς λόφους.
Αρχικά το έθιμο είχε ξεκινήσει ως μια μάχη με σφεντόνες ανάμεσα στα παιδιά των δύο ενοριών, στην πορεία οι σφεντόνες αντικαταστάθηκαν από αυστοσχέδια κανονάκια που έφτιαχναν οι κάτοικοι και σήμερα κατασκευάζονται αυτοσχέδιες ρουκέτες.
Οι δύο ενορίες προετοιμάζονται πυρετωδώς όλο το χρόνο για να κατασκευάσουν ικανό αριθμό ρουκετών. Σκοπός είναι να βάλλουν με όσο το δυνατόν περισσότερες ρουκέτες τα καμπαναριά των δύο εκκλησιών, την ώρα της Ανάστασης.
Ο σαϊτοπόλεμος την Κυριακή του Πάσχα στην Καλαμάτα
Στην Καλαμάτα την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο, ο «σαϊτοπόλεμος», του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821.
Οι διαγωνιζόμενοι οπλισμένοι, με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους με μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση και ξεσηκώνουν το πλήθος που παρακολουθεί.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποιούσαν τις σαΐτες για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων.
Ο δυνατός θόρυβος και ο κρότος που προκαλούσαν, τρόμαζαν τα άλογα τα οποία έριχναν κάτω τους αναβάτες τους. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες των 10-15 ατόμων, οι οποίες διαθέτουν λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλής.
Πολλοί από αυτούς φορούν παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν πρόχειρα ρούχα και στρατιωτικές στολές. Με το σύνθημα της έναρξης οι σαΐτες ανάβουν και η εκκωφαντική φασαρία ξεσηκώνει το πλήθος που ζητωκραυγάζει.
Πριν από τρία χρόνια, ένας 53χρονος εικονολήπτης βρήκε τραγικό θάνατο όταν μια σαϊτα τον τραυμάτισε κατά τη διάρκεια του σαητοπόλεμου. Για το τραγικό συμβάν καταδικάστηκαν πριν από λίγο καιρό ο σημερινός περιφερειάρχης Αττικής Παναγιώτης Νίκας και ο αντιδήμαρχος Νίκος Μπασακίδης
Η θαλασσινή περιφορά του επιταφίου στην Ύδρα
Κάθε Πάσχα, τη Μεγάλη Παρασκευή στην Ύδρα, υπάρχει ένα ξεχωριστό έθιμο: η θαλασσινή περιφορά του επιταφίου. Μετά το πέρας της λειτουργίας και την περιφορά του Επιταφίου στα σοκάκια της συνοικίας στα Καμίνια, η πομπή καταλήγει στη θάλασσα.
Οι βαστάζοι κρατώντας τον Επιτάφιο στα χέρια, μπαίνουν μέσα στο νερό και τον περιφέρουν ενώ ο ιερέας διαβάζει την ακολουθία.
Το έθιμο ξεκίνησε από τους σφουγγαράδες του νησιού το 1923 και σκοπό έχει τον καθαγιασμό των θαλάσσιων υδάτων ώστε να έχουν καλά ταξίδια οι ναυτικοί του νησιού.
Μεταμεσονύκτιος Επιτάφιος στην Ζάκυνθο
Η ακολουθία του Επιταφίου στη Ζάκυνθο λίγες ώρες πριν την Κυριακή του Πάσχα, σύμφωνα με παλαιό έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 02:00 το πρωί.
Στις 04:00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου, ο οποίος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία. Κατά την πρώτη Ανάσταση πραγματοποιείται και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών.
Πάσχα στα Μετέωρα με σταυροπροσκύνηση
Στην περιοχή της Καλαμπάκας κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα διαδραματίζεται το έθιμο της Σταυροπροσκύνησης. Η τρίτη Κυριακή των Νηστειών ονομάζεται «Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης» πριν από το Πάσχα.
Μετά από τη μεγάλη Δοξολογία στον Όρθρο, ο Σταυρός μεταφέρεται σε μια σεμνή πομπή στο κέντρο του Ναού και παραμένει εκεί όλη την υπόλοιπη εβδομάδα. Στο τέλος κάθε λειτουργίας γίνεται προσκύνηση του Σταυρού.
Οι γυναίκες ανεβαίνουν στο βράχο της «μικρής Αιάς», όπως λέγεται, τραγουδώντας τα γνωστά πασχαλοτράγουδα. Στη συνέχεια κατεβαίνουν στον Άγιο Αντώνιο, το μικρό εκκλησάκι που βρίσκεται στα ριζά του βράχου πιάνοντας χορό, επαναλαμβάνοντας τα γνωστά τραγούδια της Πασχαλιάς και αφού χτυπήσει η καμπάνα της Μεγάλης Εκκλησιάς, όπως αποκαλούσαν οι παλιοί Καλαμπακιώτες τον Ιστορικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μαζεύονται για να παρακολουθήσουν τον Εσπερινό.
Το κάψιμο του Ιούδα
Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα τις ημέρες του Πάσχα, είναι το κάψιμο του Ιούδα, το οποίο το συναντούμε σε διάφορες παραλλαγές του σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, ωστόσο ιδιαίτερα δημοφιλές είναι στην Κρήτη, στην Πελοπόννησο αλλά και στην Ύδρα.
Στην Ερμιόνη της Αργολίδας καίγεται πάνω σε ξύλινη σχεδία και πλαισιώνεται από πλήθος εκδηλώσεων.
Στην Κρήτη
Στην Ηράκλειο της Κρήτης, τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας, λίγες μέρες πριν την Ανάσταση. Κατασκευάζουν ένα ομοίωμα του Ιούδα, ένα σκιάχτρο από παλιά ρούχα, παραγεμισμένο με άχυρα.
Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή τοποθετούν το ομοίωμα του Ιούδα. Την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη» βάζουν φωτιά και τον καίνε.
Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και μάλιστα οι παλιότεροι λένε ότι όταν αυτοί ήταν μικροί δεν άφηναν 3 μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει γιατί το θεωρούσαν για καλό. Ξυπνούσαν ακόμα και τη νύχτα να πάνε να την χτυπήσουν.
Το κάψιμο του Ιούδα στο Τολό
Το έθιμο της καύσης του Ιούδα αναβιώνει και στο Τολό Αργολίδας. Το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται σε ειδική εξέδρα μέσα στη θάλασσα και αλιείς με τις βάρκες τους το πυρπολούν με τα βεγγαλικά. Με αυτό τον τρόπο οι Τολιανοί καταδικάζον τον Ιούδα για την προδοσία του.
Ταφικό έθιμο τη δεύτερη του Πάσχα στην Ηγουμενίτσα
Ένα πανάρχαιο ταφικό έθιμο αναβιώνει την δεύτερη μέρα του Πάσχα στο Γηρομέρι Φιλιατών, στην Ηγουμενίτσα. Οργανοπαίχτες με κλαρίνα και λαούτα παίζουν μουσική γύρω από τους τάφους του νεκροταφείου.
Μετά τη λειτουργία στην εκκλησία του νεκροταφείου και τα τρισάγια από τον ιερέα, οι συγγενείς του νεκρού παραγγέλνουν στους οργανοπαίχτες το αγαπημένο τραγούδι του, τιμώντας με αυτόν το έθιμο την ανάσταση των νεκρών, καθώς και το σεβασμό απέναντί τους.
Αλογοδρομίες και «του Χαρ’ κού τ’ αλώνι» στη Χαλκιδική
Στην παραλία της Συκιάς, στη Χαλκιδική, διοργανώνεται την τρίτη μέρα του Πάσχα Αλογοδρομίες, ένα έθιμο που έχει βαθιά τις ρίζες του στο χρόνο και αναβιώνει με επιτυχία τα τελευταία χρόνια.
Μετά την καθιερωμένη λειτουργία στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, παραδίδεται η εικόνα μαζί με ευχές από τον ιερέα στους ιππείς, οι οποίοι αναλαμβάνουν ένα είδος λιτανείας, μεταφέροντας την εικόνα από το παρεκκλήσι στο χώρο διεξαγωγής των Αλογοδρομιών.
Την ίδια μέρα, Τρίτη του Πάσχα, στην Ιερισσό Χαλκιδικής αναβιώνει το έθιμο «του Χαρ’κού τ’ αλώνι», που επίσης έχει τις ρίζες του στα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Η περιοχή ήταν έδρα των καπεταναίων που ζούσαν στα γύρω βουνά και προετοιμαζόμενοι για την επανάσταση κατέβαιναν την τρίτη μέρα του Πάσχα στο χωριό, όπου γινόταν πανηγύρι και ξεγελώντας τον Μαντέμ Αγά, εξασκούσαν τους νέους του χωριού στη σκοποβολή. Στην ανάμνηση αυτού του ιστορικού πλέον πανηγυριού αναβιώνει το έθιμο κάθε Πάσχα.
Χαλκούνια στο Αγρίνιο
Ένα από τα χαρακτηριστικά πασχαλινά έθιμα της Ελλάδας αναβιώνει κάθε χρόνο το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στο Αγρίνιο.
Συγκεκριμένα, το βράδυ μετά τον Επιτάφιο της κάθε ενορίας, οι «χαλκουνάδες» κατεβαίνουν στους δρόμους του Αγρινίου για να σμίξουν στην κεντρική πλατεία και να λάβουν μέρος στον χαλκουνοπόλεμο!
Η ιστορία του εθίμου χάνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν οι Αγρινιώτες τα άναβαν κατά την περιφορά του Επιταφίου για να απομακρύνουν τους αλλόθρησκους.
Συνέχισαν όμως να τα κατασκευάζουν και μετά την απελευθέρωση της χώρας στα πλαίσια ενός εθίμου και δημιουργώντας τις «ομάδες» του χαλκουνοπόλεμου.
