Του Σπύρου Σερμπέτη Παππά
Η Ουκρανία βρίσκεται ακόμη μία φορά στο επίκεντρο και μονοπωλεί το ενδιαφέρον διπλωματικών και όχι μόνο κύκλων. Μια κρίση, που δημιουργεί πυρετό διεργασιών και στρατιωτικών προετοιμασιών, σε ένα σπιράλ έντασης που βαίνει ολοένα αυξανόμενη.
Το απόγευμα της Παρασκευής, έντονη ήταν η διπλωματική δραστηριότητα των ΗΠΑ, που διέθεταν πληροφορίες πως όχι μόνο η Ρωσία σκοπεύει να εισβάλει σε ουκρανικό έδαφος, αλλά και ότι θα το κάνει εντός των επόμενων ημερών. Για μια ακόμη φορά βέβαια, η Μόσχα έσπευσε να διαψεύσει τις πληροφορίες της Ουάσιγκτον.
Όμως, η καθημερινή, στεγνή αναφορά σε γεγονότα δεν επιτρέπει πάντοτε να αναλογιστούμε το γιατί: Πώς φτάσαμε σε αυτό που φαίνεται ως το «σημείο μηδέν» πριν από την ανάφλεξη; Γιατί το όλο περιβάλλον θυμίζει την πυραυλική κρίση στην Κούβα κατά την ψυχροπολεμική περίοδο; Πώς το ρολόι γυρίζει πίσω ξανά και ξανά;
Μια ματιά στο παρελθόν…
Το Κίεβο δεν αποτελεί για πρώτη φορά εστία έντασης και αντιπαράθεσης Δύσης και Ρωσίας. Αντίθετα, είναι η τρίτη ουσιαστικά περίπτωση που το μέτωπο της σύγκρουσης δεν απέχει ιδιαίτερα από το να καταστεί θερμό στις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα:
- η πρώτη ήταν η Πορτοκαλί Επανάσταση το 2004,
- η δεύτερη το κύμα διαδηλώσεων του 2013, που επέφερε την προσάρτηση της Κριμαίας de facto στη Ρωσία και
- η τρίτη, η τρέχουσα κρίση.
Μόνη διαφορά πως σήμερα, η ένταση είναι πολύ πιο φανερά εξωγενής σε σχέση με τις δύο παλιότερες, που ως σημείο αφετηρίας είχαν μια σειρά από διαδηλώσεις στην ουκρανική πρωτεύουσα, με αίτημα την ένταξη της χώρας στον «δυτικό κόσμο», στους ευρώ ατλαντικούς θεσμούς της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
Άρα, φαίνεται να επιβεβαιώνεται η ρήση «όλα τριγύρω αλλάζουν και όλα τα ίδια μένουν» για μια χώρα πάλαι ποτέ σιτοβολώνα της Ρωσίας, διαμετακομιστικό ενεργειακό κόμβο στις μέρες μας. Η Ουκρανία ανέκαθεν έμοιαζε με ένα κομβικό πιόνι στο γεωπολιτικό παίγνιο, σταθερά αντικείμενο διεκδίκησης ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία.
Γιατί, όμως, πάντα η Ουκρανία;
Από τη μια πλευρά, έχουμε την ενεργή ανάμειξη στις ουκρανικές υποθέσεις των ΗΠΑ, Γαλλίας και Βρετανίας (κατά κύριο λόγο, αφού η Γερμανία μοιάζει να συμμετέχει λιγότερο σε αυτό το πολιτικό μπρα ντε φερ).
Αυτή επιβεβαιώνει την άποψη μεγάλων θεωρητικών της Γεωπολιτικής, όπως του Βρετανού John Mackinder (1861-1947), κυρίως, και του Αμερικανού Nicholas Spykman (1893-1943), δευτερευόντως, για τη σημασία της «ευρασιατικής ηπείρου» για τον έλεγχο ουσιαστικά της τύχης του πλανήτη.
Ο ρωσικός παράγοντας
Από την άλλη πλευρά, ο ρωσικός παράγοντας: η Μόσχα στηρίζει πολλά στην Ουκρανία, τόσο για την ασφάλειά της, όσο και για την οικονομική της ευημερία. Περίπου το 80% του φυσικού αερίου που καταλήγει στην ΕΕ, η Ρωσία το διοχέτευε μέσω αγωγών που διέσχιζαν το ουκρανικό έδαφος, δημιουργώντας σαφείς σχέσεις οικονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο χωρών.
Περίπου το 80% του φυσικού αερίου που καταλήγει στην ΕΕ, η Ρωσία το διοχέτευε μέσω αγωγών που διέσχιζαν το ουκρανικό έδαφος
Υπό τις συνθήκες αυτές, η Μόσχα επιχειρεί να καταστεί σταθερά πιο ανεξάρτητη, μέσα από την κατασκευή αγωγών τύπου Nord Stream 1 και 2, οι οποίοι κάνουν την ύπαρξη διαμετακομιστικών κόμβων σαν την Ουκρανία και την Πολωνία περιττή.
Ωστόσο, η πτυχή της ασφάλειας για τη Ρωσία δεν πρέπει να παραβλέπεται: η έκταση της Ρωσίας είναι ιστορικά στο χαμηλότερο σημείο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, στις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Έκτοτε, η Μόσχα παρατηρεί όλο τον χώρο όπου κάποτε δέσποζε να έχει περάσει στον έλεγχο της Δύσης, χωρίς εκείνη να προβάλει σταθερά αντίσταση. Όμως, υπάρχει ένα όριο και αυτό ονομάζεται «Ουκρανία», μάλιστα τέτοιο όριο ήταν διαχρονικά για τη Ρωσία, που ως πάγιο στόχο είχε πάντοτε την πρόσβαση στα θερμά νερά της Μαύρης Θάλασσας.
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος του 1854, οι εχθροπραξίες στην ίδια περιοχή το 1919 (ενόσω μαινόταν ο Ρωσικός Εμφύλιος Πόλεμος) και η προσάρτησή της στη Ρωσία εδώ και 8 περίπου χρόνια αποδεικνύουν το διαχρονικό της έντασης στην περιοχή.
Το εύθραυστο εσωτερικό της Ουκρανίας
Οι έριδες για την Ουκρανία αποτυπώνονται σταθερά και σε μια εύθραυστη ισορροπία δυνάμεων, που υπάρχει στο εσωτερικό της:
Η στοχοπροσήλωση στη Δύση αποτελεί σταθερά την επιδίωξη του δυτικού τμήματος της χώρας, που βρίσκει συχνά πολιτική έκφραση μέσα από πολιτικούς σχηματισμούς, που βρίσκονται σε υπερσυντηρητικούς χώρους.
Η ιστορία με την υποστήριξη στο Γ’ Ράιχ κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και με την παρουσία αγκυλωτών σταυρών στις διαδηλώσεις του 2004 και του 2013 μιλά από μόνη της.
Αντίθετα, το ανατολικό κομμάτι της χώρας, ρωσόφωνο στη συντριπτική του πλειοψηφία, στηρίζει όλες του τις ελπίδες σταθερά στη Μόσχα, με συνέπεια το τμήμα αυτό να έχει ουσιαστικά αποκοπεί από το Κίεβο την τελευταία οκταετία.
Η στήριξη στην κοινή γλώσσα, θρησκεία και η πίστη σε μια κοινή εθνική ταυτότητα αποτελούν άλλωστε τον κινητήριο μοχλό για τη δημιουργία των «αυτόνομων» Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ, του Λουχάνσκ και της Κριμαίας, όπως αυτοαποκαλούνται και επιζητούν τη διεθνή αναγνώριση.
Ουκρανία: Η Κούβα της γεωπολιτικής σκακιέρας
Η Ουκρανία τα τελευταία 40 χρόνια έχει μετατραπεί σε αυτό που ήταν η Κούβα κατά τη δεκαετία του ’50 και η Γερμανία, όταν αυτή χωρίστηκε στα δύο, καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Το σημείο τριβής ανάμεσα στους Μεγάλους του διεθνούς συστήματος. Μια χώρα διαιρεμένη στα δύο και διεκδικούμενη με ζέση από Δύση και Ρωσία
Πρόκειται για το σημείο επαφής, για το σημείο τριβής ανάμεσα στους Μεγάλους του διεθνούς συστήματος. Μια χώρα διαιρεμένη στα δύο και διεκδικούμενη με ζέση από Δύση και Ρωσία.
Μπάιντεν, Μακρόν, Τζόνσον και Πούτιν βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι! Να παραμείνουν στο διπλωματικό τραπέζι (που συχνά χωρίζει οφθαλμοφανώς τις δύο πλευρές, όπως στη συνάντηση Πούτιν και Μακρόν στη Μόσχα) ή να αναλάβουν ξεκάθαρη στρατιωτική δράση;
Άλλωστε ο πόλεμος τι είναι; Η «συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα», μας θυμίζει ο Πρώσος θεωρητικός του πολέμου, Κλαούζεβιτς.
