Η γέννηση ενός μωρού, το πρώτο του χαμόγελο, τα πρώτα του βήματα ενθουσιάζουν τους γονείς, οι οποίοι φωτογραφίζουν αυτά τα πρώιμα ορόσημα του παιδιού τους και τα μοιράζονται με ικανοποίηση με τους γνωστούς τους. Σήμερα, ωστόσο, οι φωτογραφίες των παιδιών δημοσιεύονται ολοένα και περισσότερο στο διαδίκτυο. Και αυτό μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες.
«Πολύ συχνά οι γονείς αποζητούν την προσοχή, για παράδειγμα μέσω των likes ή των αντιδράσεων στις δημοσιεύσεις», εξηγεί η Σόφι Πόλε, υπεύθυνη εκπαίδευσης στα μέσα δικτύωσης στη Γερμανική Υπηρεσία για τα Παιδιά στο Βερολίνο. Μερικές φορές δημοσιεύονται φωτογραφίες και από το υπερηχογράφημα, αλλά και φωτογραφίες από την παραλία, τα γενέθλια των παιδιών ή τις σχολικές γιορτές. Άλλες πάλι φορές, ακόμη και τα βρέφη συμμετέχουν με την έγκριση των γονέων τους σε διαφημίσεις ή οι influencers τα χρησιμοποιούν για να διαφημίσουν καλλυντικά ή βρεφικά ρούχα. Κάθε άτομο, όμως, έχει δικαίωμα στις δικές του φωτογραφίες. Και τα παιδιά δεν αποτελούν εξαίρεση.
Η πρώην επίτροπος για την προστασία των παιδιών στην Αγγλία, Αν Λόνγκφιλντ, προειδοποιούσε σε έκθεσή της το 2018 ότι κατά μέσο όρο κυκλοφορούν ήδη περίπου 1.300 φωτογραφίες κάθε παιδιού στο διαδίκτυο πριν αυτό συμπληρώσει τα 13 έτη ζωής. Το φαινόμενο έχει ακόμη και ειδική ονομασία: «sharenting», που αποτελείται από τις αγγλικές λέξεις «share» (μοιράζομαι) και «parents» (γονείς).
Οι δημοσιεύσεις φωτογραφιών έχουν συνέπειες
Αλλά στο διαδίκτυο, όλα μένουν και αυτό μπορεί συχνά να αποτελέσει πρόβλημα, όπως, για παράδειγμα, εάν τα ίδια τα παιδιά δεν χαίρονται που έχουν δημοσιευθεί οι φωτογραφίες τους. «Αυτό που οι γονείς θα περιέγραφαν ως χαριτωμένο και γλυκό, τα παιδιά το βρίσκουν μερικές φορές απίστευτα ενοχλητικό», εξηγεί η Πόλε. «Και αν οι φωτογραφίες κυκλοφορούν δημοσίως, το παιδί μπορεί φυσικά να γίνει στόχος εκφοβισμού, προσβολών ή σχολίων μίσους» ή να αντιμετωπίσει δυσκολίες αργότερα, στο εργασιακό του περιβάλλον.
Επιπλέον, οι φωτογραφίες συχνά δεν δείχνουν μόνο το πρόσωπο του παιδιού, αλλά και το προσωπικό του περιβάλλον: το παιδικό δωμάτιο, το σπίτι, το κήπο. Στις λεζάντες των φωτογραφιών περιλαμβάνονται ακόμη περισσότερα στοιχεία, όπως το όνομα του παιδιού ή η ημερομηνία γέννησής του. «Μερικές φορές αυτά τα δεδομένα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για να βρεθεί ο τόπος διαμονής του παιδιού», προειδοποιεί η Πόλε. Αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο για λόγους προστασίας των δεδομένων:
«Φυσικά, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος τέτοιες πληροφορίες και εικόνες να πέσουν σε λάθος χέρια και να κυκλοφορήσουν σε κύκλους παιδόφιλων, για παράδειγμα». Ήδη από το 2019, η διαδικτυακή πύλη jugendschutz.net, την οποία εγκαινίασαν από κοινού η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι κυβερνήσεις των κρατιδίων, επεσήμανε σε έκθεσή της ότι «το Instagram χρησιμοποιείται καταχρηστικά για δικτύωση από άτομα με σεξουαλικό ενδιαφέρον για παιδιά. Για παράδειγμα, οι φωτογραφίες των παιδιών συλλέγονται, επισημαίνονται με σεξουαλικά σχόλια ή hashtags και κοινοποιούνται».
«Οι γονείς γνωρίζουν ότι η δημόσια ανάρτηση στο Facebook, το TikTok ή το Instagram είναι προβληματική», εξηγεί η Σόφι Πόλε. «Στις δε πλατφόρμες που θεωρούν πιο ιδιωτικές, όπως το WhatsApp, μοιράζονται φωτογραφίες ακόμη πιο ανεμπόδιστα». Αλλά ακόμη και σε μια ιδιωτική συνομιλία, δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι μια φωτογραφία δεν θα προωθηθεί μετά από τους εκάστοτε συνομιλητές σε λάθος άνθρωπο.
Γαλλία: Διά νόμου απαγόρευση του Sharenting
Προκειμένου να περιορίσει το εν λόγω φαινόμενο, η Γαλλία ακολουθεί τώρα μια μοναδική προσέγγιση: θέλει να απαγορεύσει στους γονείς να μοιράζονται φωτογραφίες των παιδιών τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χωρίς την άδειά τους. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί ακόμη και να χάσουν το δικαίωμα να διαθέτουν τα δικαιώματα φωτογραφιών των παιδιών τους. Το νέο σχέδιο νόμου δίνει επίσης ιδιαίτερη προσοχή στην «εκμετάλλευση των φωτογραφιών των παιδιών σε διαδικτυακές πλατφόρμες». Έτσι, το εισόδημα από τις εμπορικά εκμεταλλευόμενες παιδικές φωτογραφίες πρέπει να καταβάλλεται σε λογαριασμό που τα ίδια τα παιδιά μπορούν να διαθέτουν από την ηλικία των 16 ετών. Επιπλέον, κατοχυρώνεται ένα εκτελεστό «δικαίωμα στη λήθη», σύμφωνα με το οποίο τα παιδιά μπορούν να αφαιρέσουν τις φωτογραφίες και τα βίντεο του εαυτού τους από το διαδίκτυο αργότερα, εάν το επιθυμούν.
Η Σόφι Πόλε αξιολογεί θετικά το γαλλικό σχέδιο νόμου, καθώς ενισχύει τα δικαιώματα των ανηλίκων που ήδη κατοχυρώνονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού. «Δεν πρόκειται για την απαγόρευση της ανάρτησης φωτογραφιών παιδιών στο διαδίκτυο γενικά, αλλά για τη διακοπή της υπερβολικής και παραβιάζουσας την αξιοπρέπεια χρήσης τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», λέει η Πόλε. «Είναι απολύτως σημαντικό να συμμετέχουν τα ίδια τα παιδιά στην απόφαση της δημοσίευσης των φωτογραφιών τους, όπως και επίσης να γίνεται σεβαστή η ενδεχόμενη άρνησή τους».
Σε άλλα μέρη του κόσμου, δεν υπάρχει ακόμη ένα τέτοιο νομοθετικό σχέδιο όπως στη Γαλλία. Ως εκ τούτου, λέει η Πόλε, η εκπαίδευση είναι το σημαντικότερο μέσο για την προστασία των παιδιών από τις ανεπιθύμητες συνέπειες του Sharenting. Στους παιδικούς σταθμούς, στα σχολεία, στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, αλλά κυρίως μεταξύ των ίδιων των γονέων. Πρώτα απ’ όλα, οι οικογένειες πρέπει να «αναπτύξουν μια κοινή αντίληψη για το πώς να αντιμετωπίζουν τις φωτογραφίες τους με υπευθυνότητα», λέει η Πόλε. «Το αργότερο όταν αποκτήσουν το δικό τους smartphone, τα παιδιά είναι τα ίδια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φυσικά επηρεάζονται έντονα από τον τρόπο με τον οποίο τα χειριζόταν η οικογένειά τους στο παρελθόν», όπως γράφει η DW.
