To 1982 εισήχθη και στην Ελλάδα ο πολιτικός γάμος, 200 χρόνια μετά την καθιέρωσή του από τη Γαλλική Επανάσταση. Έως τότε ίσχυε η υποχρεωτική ιερολογία του γάμου (θρησκευτικός γάμος), που είχε καθιερωθεί με Νεαρά του αυτοκράτορα Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού το 893 μ.Χ..
Μία πρώτη απόπειρα για την εισαγωγή του πολιτικού γάμου στην Ελλάδα είχε γίνει στις 10 Μαρτίου του 1926 από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, Ιωσήφ Κούνδουρο, αλλά η πρότασή του απορρίφθηκε από τον δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο. Στη συνέχεια, απασχόλησε και τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή του Αστικού Κώδικα τη δεκαετία του ’30, χωρίς τελικά να υιοθετηθεί.
Η ελληνική πολιτεία, αναγνωρίζοντας μόνο τον θρησκευτικό γάμο έως το 1982, παραβίαζε τη θεμελιώδη αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας και δημιουργούσε μία σειρά από προσωπικά αδιέξοδα σε αλλόθρησκους, άθεους και όσους ήθελαν να συνάψουν τέταρτο γάμο.
Η αναγνώριση του πολιτικού γάμου στην Ελλάδα ήταν μία από τις πρώτες αποφάσεις που έλαβε η υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου «Κυβέρνηση της Αλλαγής». Μία βαθιά εκσυγχρονιστική μεταρρύθμιση, αλλά και μία πράξη συμβιβασμού με ένα προαιώνιο θεσμό, όπως η Εκκλησία, όπως γράφει το Sansimera.
Το σχετικό νομοσχέδιο εισήχθη προς συζήτηση στη Βουλή στις 17 Φεβρουαρίου 1982 και ψηφίστηκε σαν σήμερα στις 22 Μαρτίου, με τις αρνητικές ψήφους της Νέας Δημοκρατίας. Με το Προεδρικό Διάταγμα 391 (ΦΕΚ Α 73/18.06.1982) καθορίζονται οι λεπτομέρειες για την τέλεση του πολιτικού γάμου.
Ο πρώτος πολιτικός γάμος στην Ελλάδα έγινε στις 18 Ιουλίου του ίδιου χρόνου στο χωριό Φραντάτο της Ικαρίας, μεταξύ της ντόπιας Σταματούλας Πλακίδα και του Δημήτρη Μαύρου από τη Νάξο.
Μέχρι και αφορισμοί για τον πολιτικό γάμο
Οι εντάσεις και η πολιτική κόντρα για το θέμα της απιστίας δεν ήταν τίποτα μπροστά σε όσα συνέβησαν μετά τη θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου, με το νόμο 1329 του 1983. Έως και το 1982 η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα της Ευρώπης που αναγνώριζε την ιερολογία ως μοναδικό τρόπο τέλεσης του γάμου. Στην περίπτωση ζευγαριών με διαφορετικό θρήσκευμα, ένας από τους δύο συζύγους έπρεπε να ασπασθεί το θρήσκευμα του άλλου, που στις περισσότερες περιπτώσεις σήμαινε να βαπτιστεί χριστιανός ορθόδοξος. Επίσης, θεωρούνταν ανυπόστατοι γάμοι θρησκευτικών μειονοτήτων, όπως των Μαρτύρων του Ιεχωβά, (η θρησκεία τους δεν αναγνωριζόταν από την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία), καθώς και οι πολιτικοί γάμοι που είχαν γίνει από Έλληνες στο εξωτερικό. Επιπλέον δεν επιτρεπόταν σε κάποιον να παντρευτεί για τέταρτη φορά.
Το αρχικό σχέδιο ήταν να νομοθετηθεί η υποχρεωτικότητα του πολιτικού γάμου (όπως συνέβαινε ήδη σε αρκετές χώρες της Ευρώπης), αλλά η οργισμένη αντίδραση της Εκκλησίας το ανέτρεψε. Από τους πρεσβευτές των θεοκρατικών αντιλήψεων ο πολιτικός γάμος ταυτίστηκε με «βλασφημία». «Αλλαγή δε γίνεται δίχως το Χριστό», ήταν ένα από τα συνθήματα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις των θρησκευτικών οργανώσεων. Στόχευε προσωπικά στον Ανδρέα Παπανδρέου και το δικό του προεκλογικό σύνθημα.
Οι κεντρικοί δρόμοι της Αθήνας γέμισαν με μαυροντυμένες γυναίκες, που αναθεμάτιζαν την κυβέρνηση για το «αμαρτωλό» νομοσχέδιο. Στις διαδηλώσεις συμμετείχαν και επίσημοι εκπρόσωποι της εκκλησίας, διατρανώνοντας με μεγάφωνα ότι «πολιτικός γάμος ίσον μοιχεία».
«Οι δεσποτάδες καλούν το λαό σε εξέγερση», ήταν ένας από τους τίτλους των ρεπορτάζ, ωστόσο οι εκκλησιαστικοί ηγέτες δεν αρκέστηκαν στις διαδηλώσεις. Αρκετοί εξ’ αυτών προειδοποιούσαν τους πολίτες ότι όσοι προέβαιναν σε πολιτικό γάμο θα αποκόπτονταν από το σώμα της εκκλησίας. Ο Μητροπολίτης Πειραιά Καλλίνικος είχε απειλήσει ότι όσοι κάνουν πολιτικό γάμο δεν «θα μπορούν να κοινωνούν, δεν θα παρίστανται ανάδοχοι στις βαπτίσεις των παιδιών και δεν θα κηδεύονται»! Ο γνωστός για τις ακραίες ιδέες του, Μητροπολίτης Φλώρινας, Αυγουστίνος Καντιώτης, το πήγε ένα βήμα παραπέρα: απείλησε με αφορισμούς όσους επιλέγουν το δημαρχείο αντί της εκκλησίας και το έκανε μάλιστα πράξη, αρνούμενος να βαφτίσει τα παιδιά όσων είχαν υποπέσει στο… αμάρτημα.
Πολλοί ιερείς είχαν πολιτικοποιήσει από άμβωνος τον εκκλησιαστικό λόγο, επιτιθέμενοι στο «επάρατο ΠΑΣΟΚ», πρακτική που προκάλεσε τριβές στους κόλπους της εκκλησίας και συγκρούσεις μεταξύ των ιεραρχών.
Οι σχέσεις πολιτείας – εκκλησίας έφτασαν σε οριακό σημείο όταν ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ διεμήνυσε στον Ανδρέα Παπανδρέου ότι «θα κατεβάσω τον κόσμο στους δρόμους».
Τελικά, η κυβέρνηση έκανε πίσω και η κατάσταση εκτονώθηκε μετά από συνάντηση του Αρχιεπισκόπου με τον πρωθυπουργό. Η εκκλησία πέτυχε την «ισοδυναμία» θρησκευτικού και πολιτικού γάμου. Ο χαρακτήρας της υποχρεωτικότητας αφαιρέθηκε από το νομοσχέδιο και σιωπηρά η εκκλησία αποδέχτηκε τον πολιτικό γάμο ως «ισόκυρο» και ως νόμιμη διαδικασία.
Αυτό συνέβη βέβαια επίσημα, διότι ανεπίσημα υπήρχε για πολλά χρόνια ένα κλίμα «τρομοκρατίας» από διάφορους ιερείς για όσους επέλεγαν τον πολιτικό γάμο. Για σχεδόν μια 20ετια η κυριαρχία του θρησκευτικού γάμου έναντι του πολιτικού ήταν απόλυτη. Μόλις το 2012, ελέω και οικονομικής κρίσης, ξεπέρασαν για πρώτη φορά οι πολιτικοί γάμοι τους θρησκευτικούς, σε ποσοστό 51,8% έναντι 48,2%.
