Πρωταπριλιά! Η μοναδική ημέρα του χρόνου όπου τα ψέματα μπορεί και να θεωρηθούν χαριτωμένα, παρότι ενδεχομένως, αποτελούν καθημερινότητα για κάθε άνθρωπο σε αυτόν τον πλανήτη.
Τέτοιες μέρες, αν η Πρωταπριλιά τύχαινε να πέσει καθημερινή, όλοι οι μαθητές έβαζαν τα δυνατά τους, εμπνέονταν από τον πολυμήχανο και μετρ της απάτης, Οδυσσέα, προκειμένου να ρίξουν το υποψήφιο θύμα τους στην παγίδα.
Άλλες φορές αυτή περιλάμβανε απλά, χαζά αστεία, όπως «τα κορδόνια σου είναι λυτά» για να ακολουθήσει μια ντροπιαστική φάπα στον σβέρκο, ως καλά σκηνοθετημένα σενάρια επιστημονικής φαντασίας.
Η Πρωταπριλια ωστόσο δεν είναι ελληνική πατέντα, αλλά ένα από τα έθιμα που μέσα στους αιώνες διαδόθηκε ταχύτατα σε δεκάδες πολιτισμούς και λαούς του πλανήτη. Ποια όμως θεωρείται η αρχή του κακού; Το ιστορικό γεγονός που οδήγησε στην εδραίωση μιας μέρας όπου – τηρουμένων των αναλογιών – επιτρέπονται ακόμη και οι πιο απίθανοι «δράκοι»;
Η ιστορία πίσω από την Πρωταπριλιά
Διαβάζουμε στο History, πως ορισμένοι ιστορικοί εικάζουν ότι η Πρωταπριλιά χρονολογείται από το 1582, όταν η Γαλλία πέρασε από το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό ημερολόγιο, όπως ζήτησε το Συμβούλιο του Τρέντο το 1563. Στο Ιουλιανό ημερολόγιο, όπως και στο Ινδουιστικό ημερολόγιο, το νέο έτος άρχιζε με την εαρινή ισημερία γύρω στην 1η Απριλίου.
Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η 1η Απριλίου. Τη χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.
Οι άνθρωποι που άργησαν να ενημερωθούν για την αλλαγή τότε ή δεν αναγνώρισαν άμεσα ότι η έναρξη του νέου έτους είχε μεταφερθεί την 1η Ιανουαρίου και συνέχισαν να το γιορτάζουν κατά την τελευταία εβδομάδα του Μαρτίου έως την 1η Απριλίου, έγιναν στόχος αστείων και καζούρας και ονομάστηκαν «πρωταπριλιάδες».
Αυτές οι φάρσες περιλάμβαναν την τοποθέτηση χάρτινων ψαριών στην πλάτη τους και την αναφορά τους ως «poisson d’avril» (ψάρια του Απριλίου), που λέγεται ότι συμβόλιζε ένα νεαρό, ευκολόπιαστο ψάρι, όπως και ένα εύπιστο άτομο.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως η Ελλάδα ήταν η τελευταία χρονολογικά ευρωπαϊκή χώρα από τις μη καθολικές που το υιοθέτησε το 1923 (σχεδόν 4 αιώνες μετά τη Γαλλία), περνώντας στη νέα εποχή με καθυστέρηση κάποιων αιώνων. Το Γρηγοριανό ημερολόγιο είναι σαφώς πιο ακριβές από το Ιουλιανό, καθώς βελτιώνει την προσέγγιση του παλιού ημερολογίου για τη διάρκεια του έτους.
Η ρωμαϊκή ρίζα πίσω από την Πρωταπριλιά
Άλλες ιστορικές πηγές, έχουν επίσης συνδέσει την Πρωταπριλιά με γιορτές όπως η Hilaria (λατινικά για τη χαρά, στην αγγλική το Hilarious υποδηλώνει το «ξεκαρδιστικό»), η οποία γιορταζόταν στην αρχαία Ρώμη στα τέλη Μαρτίου από τους οπαδούς της λατρείας της Κυβέλης.
Η ημέρα του εορτασμού της Hilaria ήταν η πρώτη μετά την εαρινή ισημερία ή η πρώτη ημέρα του έτους που ήταν μεγαλύτερη από τη νύχτα. Ο χειμώνας με τη μαυρίλα του είχε περάσει, και η πρώτη ημέρα μιας καλύτερης εποχής μπορούσε να αναλωθεί σε χαρές και πανηγύρια.
Την ημέρα αυτή επιτρέπονταν κάθε είδους παιχνίδια και διασκεδάσεις- οι μεταμφιέσεις ήταν οι σημαντικότερες από αυτές, και ο καθένας μπορούσε, μεταμφιεσμένος, να μιμηθεί όποιον ήθελε, ακόμη και τους δικαστές. Η γιορτή λέγεται ότι ήταν εμπνευσμένη από τον αιγυπτιακό μύθο της Ίσιδας, του Όσιρι και του Σεθ.
Η ινδουιστική γιορτή που μοιάζει με την Πρωταπριλιά
Καθώς η Πρωταπριλιά είναι ένα έθιμο που απαντάται σε πολλές χώρες του κόσμου, ορισμένοι εικάζουν πως αυτή μπορεί να συνδέεται με την ινδουιστική γιορτή της Άνοιξης, όπου οι πολίτες συρρέουν στους δρόμους και πετούν χρωματιστά νερά και αλεύρια.
Όπως αναφέρει η Britannica, στους δρόμους της Ινδίας οι γιορτές συχνά χαρακτηρίζονται από χυδαία γλώσσα και συμπεριφορά, αλλά στο τέλος τους, όταν όλοι κάνουν μπάνιο, φορούν καθαρά λευκά ρούχα και επισκέπτονται φίλους, δασκάλους και συγγενείς, τα οργανωμένα πρότυπα της κοινωνίας επιβεβαιώνονται και ανανεώνονται.
Τέλος, εικασίες θέλουν η Πρωταπριλιά να συνδέεται με την εαρινή ισημερία ή την πρώτη ημέρα της άνοιξης στο βόρειο ημισφαίριο, όταν η Μητέρα Φύση «κορόιδευε» τους ανθρώπους με τις μεταβαλλόμενες, απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες. Κάτι σαν το λαϊκό «Μάρτης γδάρτης», που αναφέρεται στις κυκλοθυμίες του καιρού αυτές τις πρώτες ημέρες της Άνοιξης.
Η Πρωταπριλιά στην Ελλάδα
Το έθιμο αυτό ήρθε και στην Ελλάδα και διαφοροποιήθηκε αποκτώντας μια ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας.
Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του.
Επίσης το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος, θα χηρέψει γρήγορα.
Σύμφωνα με τον Έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο «ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή» όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα «αντίμετρα» (αλεξίκανα μέτρα).
Επίσης και ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη “ψευδολογία” παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.
