Επιχείρηση Ουρανός ήταν η κωδική ονομασία της σοβιετικής στρατηγικής επιχείρησης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η οποία είχε ως αποτέλεσμα την περικύκλωση της γερμανικής 6ης Στρατιάς, της 3ης και 4ης Ρουμανικής Στρατιάς και τμημάτων της γερμανικής 4ης Στρατιάς Πάντσερ.
Οι ναζί επεδίωξαν να καταλάβουν το Στάλινγκραντ, καθώς ήταν βιομηχανικό κέντρο στην περιοχή του ποταμού Βόλγα, ενώ άνοιγε τον δρόμο προς τις πετρελαιοφόρες πηγές του Καυκάσου. Επιπλέον, η επίθεση και επιδίωξη των ναζί να καταλάβουν την πόλη είχε και προπαγανδιστικό χαρακτήρα, αφού η πόλη έφερε το όνομα του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, Ιωσήφ Στάλιν, προς τιμήν του.
Η επιχείρηση Ουρανός ξεκίνησε σαν σήμερα, πριν από 80 χρόνια, στις 19 Νοέμβρη του ’42 και αποτέλεσε μέρος της εξελισσόμενης Μάχης του Στάλινγκραντ, και είχε στόχο την καταστροφή των γερμανικών δυνάμεων που βρίσκονταν μέσα και γύρω από το Στάλινγκραντ.
Με εκείνη την αντεπίθεση, στις 19 Νοέμβρη του 1942, ο σοβιετικός στρατός πέρασε στην αντεπίθεση και ως τις αρχές του Γενάρη είχε καταφέρει να αντιστρέψει πλήρως την κατάσταση θέτοντας σε κλοιό τα εχθρικά στρατεύματα τα οποία και κάλεσε να παραδοθούν με τελεσίγραφο που απέστειλε στις 8 Γενάρη 1943.
Επιχείρηση Ουρανός: Σχέδιο από τον Σεπτέμβριο του ’42
Ο σχεδιασμός για την Επιχείρηση Ουρανός είχε ξεκινήσει από τον Σεπτέμβριο του 1942 και εξελίχθηκε παράλληλα με σχέδια για την περικύκλωση και καταστροφή της Ομάδας Στρατιών Κέντρου (Mitte) και των γερμανικών δυνάμεων στον Καύκασο.
Ο Κόκκινος Στρατός επωφελήθηκε από το γεγονός ότι οι γερμανικές δυνάμεις στη νότια Σοβιετική Ένωση είχαν απλωθεί σε μεγάλο μέτωπο, χρησιμοποιώντας τις πιο αδύνατες ρουμανικές και ιταλικές στρατιές για την φύλαξη των πλευρών τους.
Τα αρχικά σημεία της επίθεσης καθορίστηκαν κατά μήκος του μετώπου ακριβώς απέναντι από τις ρουμανικές δυνάμεις, οι οποίες δεν είχαν τον απαραίτητο βαρύ οπλισμό για να αντιμετωπίσουν τα σοβιετικά άρματα. Η Επιχείρηση Ουρανός είχε ξεκινήσει…
Με δεδομένο το μήκος μετώπου που προέκυψε από το γερμανικό Μπλε Σχέδιο (Fall Blau), που στόχευε στην κατάληψη της πόλης του Στάλινγκραντ και των πετρελαιοπηγών του Καυκάσου, οι Γερμανοί και οι υπόλοιπες δυνάμεις του Άξονα ήταν αναγκασμένοι να φρουρούν τομείς πολύ μεγαλύτερους από όσους ήταν ικανοί να κρατήσουν.
Η κατάσταση χειροτέρεψε από την απόφαση να μεταφερθούν μερικές μηχανοκίνητες μεραρχίες από τη Σοβιετική Ένωση στη Δυτική Ευρώπη. Επιπλέον, οι μονάδες στην περιοχή είχαν εξαντληθεί από τις πολύμηνες μάχες, ιδίως αυτές που έλαβαν μέρος στις μάχες στο Στάλινγκραντ.
Οι Γερμανοί διέθεταν μόνο το 48ο Σώμα Πάντσερ, το οποίο είχε δύναμη μίας μεραρχίας πάντσερ, και την 29η Μεραρχία Πεζικού για την ενίσχυση των Ρουμάνων οι οποίοι ήσαν ταγμένοι στα πλευρά της 6ης Στρατιάς.
Ο πολυπληθής Κόκκινος Στρατός και τα προβλήματα μετακίνησης
Αντιθέτως, ο Κόκκινος Στρατός διέθετε πάνω από ένα εκατομμύριο προσωπικό για την εκκίνηση της επίθεσης μέσα και γύρω από το Στάλινγκραντ, όπως αναφέρει το wikipedia.
Τα σοβιετικά στρατεύματα ωστόσο αντιμετώπιζαν προβλήματα μετακίνησης, καθώς ήταν δύσκολο να αποκρύψουν τις προετοιμασίες ώστε να αιφνιδιάσουν τους Γερμανούς, και συνήθως έφθαναν με καθυστέρηση εξαιτίας προβλημάτων μεταφορών και αποθήκευσης εφοδίων.
Η εκκίνηση για την Επιχείρηση Ουρανός, ενώ είχε αρχικά προγραμματιστεί για τις 8 Νοεμβρίου, αναβλήθηκε αρχικά για τις 17 Νοεμβρίου, και τελικά πραγματοποιήθηκε στις 19 Νοεμβρίου.
Στις 07:20 (ώρα Μόσχας) της 19ης Νοεμβρίου οι σοβιετικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο βόρειο πλευρό των δυνάμεων του Άξονα, ενώ οι δυνάμεις στο νότιο πλευρό επιτέθηκαν στις 20 Νοεμβρίου.
Παρόλο που οι ρουμανικές μονάδες κατάφεραν να αποκρούσουν τις πρώτες επιθέσεις, στο τέλος τις 20ής Νοεμβρίου η Τρίτη και η Τέταρτη Ρουμανική Στρατιά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν ταχύτατα, καθώς ο Κόκκινος Στρατός είχε παρακάμψει μερικές γερμανικές μεραρχίες πεζικού.
Οι γερμανικές εφεδρείες δεν ήταν αρκετές για να αποκρούσουν τις σοβιετικές μηχανοκίνητες σφήνες, ενώ η Έκτη Στρατιά δεν αντέδρασε έγκαιρα, ώστε να απεμπλέξει δυνάμεις από το Στάλινγκραντ και να τις διαθέσει για την αντιμετώπιση της επερχόμενης απειλής.
Στο τέλος της 22ας Νοεμβρίου, την τρίτη ημέρα που βρισκόταν σε εξέλιξη η Επιχείρηση Ουρανός, οι Σοβιετικές δυνάμεις συναντήθηκαν στην πόλη Καλάτς, περικυκλώνοντας έτσι 290.000 άνδρες ανατολικά του Ντον.
This day in 1942, Soviet forces launched Operation Uranus, which led to the encirclement of the German 6th Army and other Axis forces at Stalingrad, some 290,000 soldiers. #WW2 pic.twitter.com/CmiSMJSTyZ
— WWII Pictures (@WWIIpix) November 19, 2021
Ο Χίτλερ, αντί να επιχειρήσει να διασπάσει τον κλοιό, αποφάσισε να κρατήσει τις δυνάμεις του Άξονα στο Στάλινγκραντ και να τις εφοδιάζει από αέρος, υποστηρίζοντας ότι «το Στάλινγκραντ είναι φρούριο».
Η σοβιετική αντεπίθεση εκδηλώθηκε με τρεις στρατιές υπό τον στρατηγό Νικολάι Βατούτιν και σημείωσε απόλυτη επιτυχία. Οι Γερμανοί σύντομα εγκλωβίστηκαν και μέσα σε μια περιοχή ολίγων τετραγωνικών χιλιομέτρων βρέθηκαν περικυκλωμένοι 250.000 στρατιώτες. Οι Σοβιετικοί ζήτησαν από τους Γερμανούς να παραδοθούν, προσφέροντάς τους ευνοϊκούς όρους.
Όμως η διαταγή του Χίτλερ ήταν επίθεση μέχρις εσχάτων. Μια αερογέφυρα που στήθηκε για τον ανεφοδιασμό των εγκλωβισμένων γερμανικών δυνάμεων κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Η σοβιετική αντιαεροπορική άμυνα κατέρριψε 490 αεροπλάνα της «Λουφτβάφε».
Επιχείρηση «Κρόνος»
Ένα μήνα μετά την επιτυχημένη «Επιχείρηση Ουρανός», στις 16 Δεκεμβρίου 1942 οι σοβιετικοί εξαπέλυσαν και νέα επίθεση με την κωδική ονομασία «Κρόνος», με στόχο να εγκλωβίσουν αυτή τη φορά την Ομάδα Στρατιών Α, που είχε σταθεροποιήσει τις θέσεις της στον Καύκασο. Δεν τα κατάφεραν, αφού η αντίσταση της εγκλωβισμένης 6ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ έδωσε την ευκαιρία στον Φον Κλάιστ σε μια συντεταγμένη υποχώρηση.
Μάλιστα, ο Χίτλερ προβίβασε τον φον Πάουλους στον βαθμό του στρατάρχη για τον ηρωισμό και την αυταπάρνησή του.
Όμως, τρεις μέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 2 Φεβρουαρίου 1943 ο στρατάρχης πλέον Φον Πάουλους αναγκάστηκε να παραδοθεί, όταν οι Σοβιετικοί πολιόρκησαν το αρχηγείο του και κάθε αντίσταση ήταν μάταιη.
H Μάχη του Στάλινγκραντ αποτέλεσε σημείο καμπής στην πολεμική αναμέτρηση μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης. Εξολόθρευσε πολύτιμες στρατιωτικές δυνάμεις για τον Χίτλερ και ταπείνωσε τη γερμανική πολεμική μηχανή.
Η μάχη, που ολοκληρώθηκε με τη συντριβή και παράδοση της 6ης ναζιστικής στρατιάς, ήταν η μεγαλύτερη μάχη χερσαίων δυνάμεων του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία, μαζί με τη μάχη του Κουρσκ, αποτέλεσε σημείο καμπής του πολέμου, αφού οι ναζί έχασαν τη στρατηγική πρωτοβουλία κι ο Κόκκινος στρατός πέρασε σε γενικευμένη αντεπίθεση.
Τελικά και από αυτούς μόνο οι 5.000 επέζησαν από τις κακουχίες της αιχμαλωσίας και επέστρεψαν στη Γερμανία αρκετά χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως αναφέρει το sansimera.
Συνολικά, οι απώλειες για τους Γερμανούς και τους συμμάχους τους ανήλθαν σε 800.000 νεκρούς και τραυματίες.
Οι Σοβιετικοί από την πλευρά τους είχαν ασυγκρίτως μεγαλύτερες απώλειες: 478.741 νεκρούς και 650.000 τραυματίες, στρατιώτες και πολίτες.
