Φέτος συμπληρώνονται ουσιαστικά 50 χρόνια από τότε που οι ελληνοτουρκικές κρίσεις ξεκίνησαν να πληγώνουν τις σχέσεις των δύο χωρών, πληγές που δεν έχουν επουλωθεί μέχρι και σήμερα.
Τις τελευταίες ημέρες, η τουρκική ρητορική έχει οξυνθεί στο έπακρο, με δηλώσεις που κάνουν λόγο για εισβολή και ανοιχτή πολεμική σύρραξη εναντίον της χώρας μας. Παρότι με δεδομένο το ρευστό διεθνές σκηνικό, μια τέτοια ένταση, κάθε άλλο παρά «κούφια λόγια» μπορεί να θεωρηθεί, είναι πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε πως σε κάθε μεγάλη κρίση (διμερή ή και πιο διευρυμένη) οι γείτονες έβρισκαν ευκαιρία να προκαλέσουν «θερμό επεισόδιο» στο Αιγαίο.
Η κρίση ξεκίνησε το 1973, αν και οι απαρχές της θα πρέπει να εντοπιστούν πίσω στο 1955, όταν κυρίως λόγω Κυπριακού και τουρκικών αγριοτήτων στην Κωνσταντινούπολη τερματίστηκε η ελληνοτουρκική φιλία που εγκαθίδρυσαν οι Ελ. Βενιζέλος, Κ. Ατατούρκ και Ι. Ινονού από το 1930, εκκινώντας μια περίοδο με συνεχείς ελληνοτουρκικές κρίσεις.
Ελληνοτουρκικές Κρίσεις: Οι 5 σημαντικότερες στιγμές
Τα Σεπτεμβριανά
Ήταν 6 Σεπτέμβρη του 1955 όταν ένας καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε πογκρόμ σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης στην πρώτη από τις πολλές ελληνοτουρκικές κρίσεις.
Μια βόμβα, που στην αρχή χρεώθηκε σε Έλληνες, στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη αποδείχτηκε τελικά προβοκάτσια, καθώς την είχε τοποθετήσει Τούρκος πράκτορας. Έτσι, μέσα σε περίπου εννέα ώρες καταστράφηκαν ολοσχερώς 1.004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2.500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές.
Καταστράφηκαν επίσης πάνω από 4.000 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, πολιτιστικοί σύλλογοι, γραφεία εφημερίδων, ξενοδοχεία, κλινικές, εργοστάσια, ζαχαροπλαστεία, εστιατόρια και εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι πολιτών, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στη Μονή Βαλουκλή.
Χόρα
Το 1973 ξέσπασε η πετρελαϊκή κρίση. Τρία χρόνια μετά η ένταση για τον «μαύρο χρυσό» επεκτάθηκε στο Αιγαίο. «Το Χόρα παίζει πάλι με την φωτιά» έγραφαν τα πρωτοσέλιδα των ελληνικών εφημερίδων τον Αύγουστο του 1976.
Η αναστάτωση προκλήθηκε από τις ενέργειες του τουρκικού ωκεανογραφικού σκάφους «Xόρα», το οποίο διενεργούσε έρευνες στο Αιγαίο για υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και αμφισβητούσε ευθέως την ελληνική υφαλοκρηπίδα.
Ο Τούρκος πρωθυπουργός Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ σε δηλώσεις τότε, του επισήμανε: «Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίσει τις έρευνές μας έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα.
«Η Τουρκία ουδέποτε θα συναινέσει σε κατάσταση που εμφανίζει την Ελλάδα να διεκδικεί ολόκληρο το Αιγαίο ως δική της λίμνη. Σε περίπτωση επεμβάσεως στην αποστολή του Χόρα στο Αιγαίο, η Τουρκία θα ανταποδώσει την επέμβαση».
Στις 9 Αυγούστου ο Ανδρέας Παπανδρέου λέει την ιστορική φράση «βυθίσατε το Χόρα», που ποτέ δεν εξακριβώθηκε αν έγινε σε συνεννόηση με τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή ή όχι.
Η κυβέρνηση διαμαρτύρεται έντονα στην Τουρκία και ζητά την άμεση σύγκλιση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, τονίζοντας ότι «κατ’ επανάληψη κατάφωροι παραβιάσεις εκ μέρους της Τουρκίας των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδος επί της υφαλοκριπίδας του Αιγαίου δημιούργησαν επικίνδυνον κατάστασιν απειλούσαν την διεθνή ειρήνην και ασφάλειαν».
Σισμίκ
Ήταν Μάρτιος του ’87 όταν το πλοίο «Χόρα», που είχε πλέον μετονομαστεί σε Σισμίκ και ήταν πολύ πιο εξελιγμένο, προκαλούσε και πάλι.
Η αιτιολογία ήταν ίδια, όπως και 11 χρόνια νωρίτερα και η ένταση κορυφωνόταν, με τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης να παρουσιάζουν χάρτες με τη διαδρομή που θα ακολουθούσε το πλοίο, η οποία περιλάμβανε νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου.
Πρωθυπουργός τότε στη δεύτερη θητεία του, ο Ανδρέας Παπανδρέου δηλώνει αποφασισμένος και δίνει εντολή για πολεμική ετοιμότητα, ενώ στα νησιά και τη Θράκη κηρύσσεται γενική επιστράτευση.
Η πλέον σοβαρή από τις ελληνοτουρκικές κρίσεις εκτονώνεται κατά τη διάρκεια των συνομιλιών μεταξύ των πρωθυπουργών των δύο χωρών και λίγους μήνες αργότερα υπογράφεται η Συμφωνία του Νταβός από τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Τουργκούτ Οζάλ.
Ίμια 1996
Μια μικρή βραχονησίδα με το όνομα Ίμια ήταν η αιτία για να έρθουν πολύ κοντά στην πολεμική σύρραξη Ελλάδα και Τουρκία σε μια από τις σημαντικότερες ελληνοτουρκικές κρίσεις αυτών των ετών. Πρωθυπουργός της χώρας είχε αναλάβει το 1996 ο Κώστας Σημίτης, αφού ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας, ενώ λίγους μήνες αργότερα κατέληξε.
Ο τότε δήμαρχος της Καλύμνου Δημήτρης Διακομιχάλης υψώνει την ελληνική σημαία στη Μικρή Ίμια στις 25 Ιανουαρίου 1996, έχοντας μαζί του τον αστυνομικό διευθυντή Καλύμνου και δύο κατοίκους του νησιού, ενώ την επόμενη μέρα υψώθηκε η σημαία και στην άλλη βραχονησίδα. Την ίδια στιγμή, τα τουρκικά τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης μετέδιδαν εικόνες με την ελληνική σημαία υψωμένη στα Ίμια, γεγονός που προκάλεσε σάλο στην Τουρκία.
Έτσι, δύο δημοσιογράφοι του γραφείου της εφημερίδας «Χουριέτ» στη Σμύρνη μετέβησαν με ελικόπτερο στις 27 Ιανουαρίου στη Μικρή Ίμια, υπέστειλαν την ελληνική σημαία και ύψωσαν την τουρκική.
Η όλη επιχείρηση των δημοσιογράφων βιντεοσκοπήθηκε και προβλήθηκε από το τηλεοπτικό κανάλι που ανήκει στη «Χουριέτ». Το γεγονός αυτό πήρε μεγάλες διαστάσεις και έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις σημαντικότερες ελληνοτουρκικές κρίσεις.
Στις 31 Ιανουαρίου τρεις Έλληνες αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας της πτώσης του ελικοπτέρου τους στη θάλασσα. Με την παρέμβαση των ΗΠΑ η ένταση εκτονώνεται ‒ εκεί οφείλεται και το δημόσιο «ευχαριστώ» του Κώστα Σημίτη στη Βουλή που είχε προκαλέσει αντιδράσεις, χωρίς όμως καμία από τις δύο χώρες να θεωρείται κερδισμένη. Αντιθέτως, αυτό που έμεινε πολύ έντονα από τη συγκεκριμένη κρίση ήταν το διαρκές θέμα των Γκρίζων Ζωνών.
Ίμια 2018
Στην πιο πρόσφατη από τις ελληνοτουρκικές κρίσεις, τα μεσάνυχτα της 13ης Φεβρουαρίου σκάφος του Λιμενικού Σώματος εμβολίστηκε από τουρκική ακταιωρό στη θαλάσσια περιοχή των Ιμίων στο πιο πρόσφατο σοβαρό συμβάν στις ελληνοτουρκικές κρίσεις.
Όπως διαβάζουμε από τα πρακτορεία ειδήσεων: «Η τουρκική ακταιωρός χτύπησε με την πλώρη το πλοίο ανοιχτής θαλάσσης του Λιμενικού Σώματος “Γαύδος”, προκαλώντας υλικές ζημιές, χωρίς όμως να αναφερθεί κάποιος τραυματισμός».
Όπως σημείωσαν κυβερνητικές πηγές, ήταν μια επιθετική ενέργεια που αποσκοπούσε στη βύθιση του ελληνικού πλοίου. Παρόμοιο επεισόδιο είχε συμβεί και μερικές μέρες πριν, όταν τουρκικό σκάφος «ακούμπησε» την κανονιοφόρο του Πολεμικού Ναυτικού «Νικηφόρος», η οποία έκανε προγραμματισμένη περιπολία στην περιοχή των Ιμίων.
Η ένταση στο Αιγαίο κλιμακώνεται και σε συνδυασμό με τις δηλώσεις του Ταγίπ Ερντογάν η ισορροπία κρίνεται άκρως επικίνδυνη για πρόκληση νέων επεισοδίων στις πολυτάραχες ελληνοτουρκικές κρίσεις.
Η απειλή του casus belli στις ελληνοτουρκικές κρίσεις
Από το 1974, η Τουρκία σταδιακά καλλιέργησε την άποψη ότι τυχόν επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων πέραν των 6 μιλίων συνιστά casus belli. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Τουρκία δεν έθεσε casus belli για τον αφοπλισμό των ανατολικών νησιών του Αιγαίου, που σε τελική ανάλυση συνδέονται με θέματα άμυνας και ασφάλειας.
Το 1995 η απειλή του casus belli πήρε επίσημο χαρακτήρα με απόφαση της τουρκικής βουλής. Έκτοτε η ελληνική πλευρά θέτει σε διμερές επίπεδο το θέμα της άρσεως της αποφάσεως της τουρκικής βουλής που χαρακτηρίζει τις ελληνοτουρκικές κρίσεις.
Η τουρκική πλευρά δεν προχωρά σε άρση του casus belli καλυπτόμενη πίσω από κάποια τυπικά ελαττώματα της διαδικασίας που ακολουθήθηκε το 1995 (δεν πρόκειται περί αποφάσεως ή ψηφίσματος και δεν ελήφθη σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού, επομένως δεν είναι νομικώς δεσμευτική).
Η εμμονή της ελληνικής πλευράς να θέτει το θέμα σε διμερές επίπεδο είναι αντιφατική: «Εάν δηλαδή άρει η Τουρκία τυπικώς το casus belli, η Ελλάδα θα προχωρήσει σε αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων;»
Ένας τέτοιος συλλογισμός συνδέει την άσκηση ενός νομίμου δικαιώματος με την αποδοχή ότι αυτό δεν μπορεί να ασκηθεί όσο καιρό αιωρείται μια καθ’ όλα παράνομη απειλή. Ανατρέπει την ελληνική θέση ότι η αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων θα γίνει όταν και όποτε κριθεί σκόπιμο, ασχέτως τουρκικών απειλών. Νομιμοποιεί την τουρκική απειλή. Επιπλέον, θα ήταν αφελές να θεωρηθεί ότι, ακόμα κι αν η Τουρκία άρει τυπικώς το casus belli, δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να αντιδράσει δυναμικά.
Το casus belli αποτελεί ένα έξοχο διαπραγματευτικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα και τις ελληνοτουρκικές κρίσεις για δύο λόγους. Αφενός αποδεικνύει στους διεθνείς συνομιλητές της Ελλάδας την τουρκική επιθετικότητα. Αφετέρου δίνει την δυνατότητα προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο μόνον για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Αυτό θα μπορούσε να είναι σύννομο ή μη της απόφασης της Τουρκίας να θεωρεί ως casus belli την αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων, δηλαδή την άσκηση ενός νόμιμου δικαιώματος.
