Του Σπύρου Σερμπέτη – Παππά
Την Κυριακή διεξάγεται η συνάντηση μεταξύ του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, με τα φώτα να είναι στραμμένα στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός συναντά τον Τούρκο Πρόεδρο, σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη διεθνή συγκυρία και ενώ ο πλανήτης παρακολουθεί να εκτυλίσσεται το δράμα στην Ουκρανία.
Η Τουρκία επιχείρησε να μεσολαβήσει ανάμεσα στα εμπόλεμα μέρη, διοργανώνοντας τη συνάντηση μεταξύ του Ρώσου και του Ουκρανού ΥΠΕΞ στην Αττάλεια, χωρίς όμως κάποιο απτό αποτέλεσμα.
Η ελληνοτουρκική συνάντηση γίνεται, ενώ η ελληνοτουρκικές σχέσεις φαίνονται σταθερές, με τις δύο πλευρές να δείχνουν πως διατηρούν τις θέσεις τους: ο εκπρόσωπος του κόμματος Ερντογάν, αναφέρεται στον «φάκελο Ελλάδα» και στο πόσο εκτεταμένος είναι, ενώ ο Κ. Μητσοτάκης κρατά μικρό καλάθι και υπογραμμίζει τη σημασία του διαλόγου, ειδικά σε μια τέτοια περίοδο.
Τι βάζει στο τραπέζι ο Ερντογάν – Οι ελληνικές θέσεις
Ο Ερντογάν ακολουθεί την πάγια πολιτική του τουρκικού κράτους, όπως αυτή αναδείχθηκε από την περίοδο του Κεμαλισμού και διατηρείται απαράλλακτη, καταδεικνύοντας πως για την Ελλάδα, δεν υπάρχει κάποια ουσιαστική διαφορά αν στην άλλη πλευρά κυριαρχεί το ισλαμιστικό-ερντογανικό κατεστημένο ή οι υπέρμαχοι της εκκοσμίκευσης και του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας, Κεμαλιστές.
Σε τι συνίσταται αυτή η πολιτική; Στο να θέτει η Τουρκία επί τάπητος διαρκώς ζητήματα (θαλάσσιες ζώνες, όρια FIR, αποστρατιωτικοποίηση νησιών του ανατολικού Αιγαίου κλπ.) που βάζουν την Αθήνα σε θέση άμυνας και σε αδυναμία να στοχεύσει στη δημιουργία ενός αντιτουρκικού μετώπου στη λεκάνη της ΝΑ Μεσογείου, με τη Λευκωσία σε πρώτο πλάνο, αλλά και το Κάιρο, το Τελ-Αβίβ σε δεύτερο χρόνο… συνεργασίες που θα μπορούσαν να έχουν και τις ευλογίες της Ουάσινγκτον.
Έτσι, η Τουρκία θέτει ύπο αμφισβήτηση την ελληνική κυριότητα στη συντριπτική πλειονότητα των νησιών του Αιγαίου, το οποίο βλέπει ως «περίκλειστη» θάλασσα, μια ειδική περίπτωση που δεν ορίζεται σε καμία περίπτωση από το διεθνές δίκαιο.
Οι «γκρίζες ζώνες», σύμφωνα με την τουρκική οπτική, στο Αιγαίο υποχρεώνουν τα δύο μέρη σε έναν διάλογο προκειμένου να επιλύσουν τις διαφορές τους, με την Τουρκία να θέλει να παρουσιάζεται ως «επίμονος αντιρρησίας» έναντι του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, με σκοπό να μην επιβληθεί κάποια λύση που θα καθιστούσε το Αιγαίο «ελληνική λίμνη».
Φυσικά, η Τουρκία μετέρχεται οποιουδήποτε μέσου για να εκβιάσει τη χώρα μας, με πιο κραυγαλέο παράδειγμα την απειλή χρήσης βίας, που απαγορεύεται από το άρθρο 2, παράγραφος 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, σε περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, σε σχέση με τα 6, όπως είναι σήμερα.
Η Ελλάδα παραμένει αταλάντευτη στο να αναγνωρίζει ως μόνη διαφορά τη χάραξη της υφαλοκρηπίδας, της θαλάσσιας ζώνης που δεν άπτεται άμεσα των κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά συνίσταται στην οικονομική εκμετάλλευση του θαλασσίου βυθού και του υπεδάφους.
Τι σημαίνει «θαλάσσιες ζώνες» στο διεθνές δίκαιο
Ως θαλάσσια ζώνη, η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται αμέσως μετά τη ζώνη των χωρικών υδάτων. Όπως αναφέρει το άρθρο 76 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του Montego Bay το 1982: «Η υφαλοκρηπίδα περιλαμβάνει το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφος των παράκτιων κρατών, που εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων μέχρι του σημείου που εκτείνεται με φυσικό τρόπο η χερσαία επικράτεια του κράτους υποθαλάσσια ή σε σημείο που φτάνει τα 200 ναυτικά μίλια μακριά από τη γραμμή βάσης για τη χάραξη των θαλασσίων ζωνών».
Το ζενίθ και το ναδίρ στις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας
Η συνάντηση Μητσοτάκη και Ερντογάν δεν διεξάγεται στο κενό. Υπάρχει αντίθετα έντονο παρελθόν, έμφορτο με συναισθηματισμό και συμβολισμούς. Το «S» ανατρέχει σε ορισμένες μόνο από τις συναντήσεις στο ανώτατο επίπεδο, εκείνο των ηγετών κρατών από την Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά και τα λεγόμενα «θερμά επεισόδια» στο Αιγαίο.
Το συνυποσχετικό Καραμανλή-Ντεμιρέλ το 1975
Υπήρξε περίοδος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, όταν και η μόνη διαφορά που αποδέχεται η Ελλάδα ως ζήτημα προς επίλυση, αυτή της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, βρέθηκε τόσο κοντά, όσο και μακριά προκειμένου να μην αποτελεί πλέον «αγκάθι». Αναφερόμαστε στο κοινό ανακοινωθέν του Κωνσταντίνου Καραμανλή, λίγο αφότου αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία στη χώρα μας, με τον τότε Τούρκο πρόεδρο, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, το 1975, όπου σημειώνονταν τα εξής:
«Οι δύο πρωθυπουργοί απεφάσισαν ότι τα προβλήματα αυτά πρέπει να επιλυθούν ειρηνικώς μέσω διαπραγματεύσεων και όσον αφορά το θέμα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης… Συναφώς απεφάσισαν την επίσπευσιν της συναντήσεως των εμπειρογνωμόνων διά το θέμα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, ως επίσης και της συναντήσεως των εμπειρογνωμόνων διά το θέμα του εναερίου χώρου».
«Βυθίσατε το Χόρα»
Το κλίμα, όμως, έμελλε να μεταστραφεί γρήγορα: ένα μόλις χρόνο μετά την εισβολή και κατοχή του 38% της κυπριακής επικράτειας, η Τουρκία φαινόταν να επιθυμεί να εξέλθει από τη δεινή διπλωματική θέση (όχι φυσικά αρκούντως δεινή, αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα…), με συνέπεια να επιδιώκει να δείξει ένα πιο φιλικό πρόσωπο.
Όλα ήταν πρόσκαιρα, αφού το 1976 βγαίνει για πρώτη φορά για έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα το Σισμίκ/Χόρα. Εκείνον, τον «θερμό» Αύγουστο, δε, ο Ανδρέας Παπανδρέου (ευρισκόμενος στην αντιπολίτευση) εκστομεί το περίφημο «Βυθίσατε το Χόρα», ενώ περιόδευε στη Θράκη.
Η Ελλάδα προσφεύγει στους διεθνείς οργανισμούς και μετά από ένα έντονο δεκαήμερο, το τουρκικό σκάφος επιστρέφει στη Σμύρνη.
Η έξοδος του «Σισμίκ» το 1987
Ανάλογες μνήμες ξυπνούν και το 1987, όταν το Μάρτιο επανέρχεται το ίδιο πλοίο, με το όνομα «Σισμίκ» πλέον, προκειμένου να διεξαγάγει έρευνες, σύμφωνα με την Άγκυρα.
Ως απάντηση στην πρόθεση της ελληνικής κυβέρνησης να συμπράξει με ιδιωτικό κονσόρτσιουμ και να προβεί σε έρευνες σε περιοχές κοντά στη Θάσο, η Τουρκία δεσμεύει εκτεταμένες περιοχές στο Αιγαίο για δικές της έρευνες.
Οι ΗΠΑ στηρίζουν την Τουρκία και τον τότε πρωθυπουργό Οζάλ, με τον υφυπουργό Εξωτερικών της Αμερικής, Ρ. Περλ, να δηλώνει: «Ελπίζω ότι η Ελλάδα δεν θα κάνει κουταμάρες. Ο Οζάλ έχει καλές προθέσεις, αλλά ο Α. Παπανδρέου έχει σκληρές θέσεις».
Ο Παπανδρέου λέει στον αρχηγό ΓΕΕΘΑ πως «θα χτυπήσουμε», αν κάνουν έρευνες και στέλνει μήνυμα πως μπορεί να κλείσει η νατοϊκή βάση στη Νέα Μάκρη. Η αποκλιμάκωση θα έρθει με μήνυμα του Οζάλ προς τον Έλληνα πρωθυπουργό πως δεν θα γίνουν έρευνες, αν η Ελλάδα μείνει εντός των χωρικών της υδάτων. Τελικά, όλοι μοιάζουν νικητές, ενώ ούτε οι έρευνες που θα πραγματοποιούσε η χώρα μας προχώρησαν.
Η απειλή σε Ίμια και Έβρο
Κοντά στον πόλεμο φτάνουμε φυσικά τόσο το 1996, με την πασίγνωστη κρίση των Ιμίων, όταν ο τότε ΥΠΕΞ, Θεόδωρος Πάγκαλος, δηλώνει το αξέχαστο: τη «σημαία την πήρε ο αέρας», ενώ το θερμόμετρο ανέβηκε κατακόρυφα και το 2020, όταν οι δύο άνδρες που συναντώνται σήμερα έρχονται σχεδόν σε ευθεία σύγκρουση.
Η Τουρκία του Ερντογάν δείχνει να εργαλειοποιεί το προσφυγικό-μεταναστευτικό, αποστέλλοντας τεράστιο αριθμό ανθρώπων να περάσουν τα σύνορα στον Έβρο, προκαλώντας την έντονη αντίδραση τη Αθήνας, αλλά και την πρόσκληση από πλευράς του Έλληνα πρωθυπουργού, αξιωματούχων της ΕΕ στα σύνορα.
Ένα χρονικό της κρίσης των Ιμίων, σε ένα σύντομο ντοκιμαντέρ του ΑΝΤ1 το 1996:
Και τώρα τι να αναμένουμε;
Η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν πραγματοποιείται χωρίς αμφιβολία σε μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή, όχι μόνο για τις διμερίες σχέσεις, αλλά και με βάση τις εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, με την ιστορία να παίζει πάντα το ρόλο της.
Το εθιμοτυπικό ταξίδι του Έλληνα πρωθυπουργού στην Πόλη, προκειμένου να επισκεφτεί το Φανάρι και τον Οικουμενικό Πατριάρχη εν όψει της Κυριακής της Ορθοδοξίας, λαμβάνει άλλη διάσταση μετά την ανακοίνωση του γεύματος με τον Τούρκο πρόεδρο.
Μια συνάντηση για την Αθήνα έρχεται να σηματοδοτήσει πως η Ελλάδα επιθυμεί να κρατήσει το «παράθυρο» του διαλόγου ανοιχτό.
Λέξεις με συγκεκριμένο υπόβαθρο, με διαφορετική σημασία για τις δύο πλευρές. Λογικά, θα πρόκειται για άλλη μία συνάντηση στα πλαίσια της επίδειξης «καλής θέλησης» σε μία περίοδο έντονης καχυποψίας για τις κινήσεις του άλλου. Ας περιμένουμε, όμως…
