Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου δεν ήταν απλά ένας διακεκριμένος μουσικός και συνθέτης, ήταν ο καλλιτέχνης που υπέγραψε τη μουσική που έστειλε ο άνθρωπος στον κόκκινο πλανήτη.
Μπορεί στην Ελλάδα να μην έχει πάρει ουσιαστικά τη θέση που του αξίζει, όμως ο καλλιτέχνης που έφυγε από τη ζωή την Τρίτη σε ηλικία 79 ετών, είχε καταφέρει να τον αναγνωρίζουν μόνο από το μικρό του όνομα σε όλο τον πλανήτη, ακόμη και πέραν των ορίων της Γης. Για όλο τον κόσμο ήταν ο Βαγγέλης! Λίγες ώρες πριν η μουσική του συνοδεύσει την πρώτη αποστολή της NASA, πριν από 21 χρόνια, το CNN μιλούσε για τον καλλιτέχνη με τις υψηλότερες πωλήσεις στον κόσμο.
Έναν άνδρα που είχε την τιμή το όνομά του να ονοματίσει έναν αστεροειδή μεταξύ των πλανητών Δία και Άρη και ο οποίος συνδύασε την αγάπη του για τη μουσική, τη μυθολογία και την επιστήμη σε μια ωδή που έστειλε η NASA στον κόκκινο πλανήτη. Η Μυθωδία επιλέχθηκε από τη NASA για να συνοδεύσει την αποστολή Mars Odyssey, που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2001 για τη μελέτη του κόκκινου πλανήτη, και εμπνεύστηκε από την παιδική γοητεία του Βαγγέλη για τη μυθολογία και την επιστήμη.
«Η μυθολογία, η επιστήμη, η εξερεύνηση του διαστήματος, αυτά είναι θέματα που με γοητεύουν από την παιδική μου ηλικία. Και πάντα συνδέονταν με κάποιο τρόπο με τη μουσική που γράφω» έλεγε στη NASA αργότερα ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. «Καταλαβαίνω τον κόσμο μέσα από τη μουσική και πιστεύω ότι η μουσική διαμορφώνει το σύμπαν. Η ανθρωπότητα είχε πάντα μια αίσθηση θαυμασμού για το διάστημα, ήταν πάντα περίεργη. Είναι κάτι που είναι εμφυτευμένο μέσα μας. Είναι φυσικό να θέλουμε να ταξιδεύουμε και να ανακαλύπτουμε. Είναι, ήταν πάντα και θα είναι πάντα έτσι. Είμαστε το διάστημα» πρόσθετε.
Γεννημένος ως Βαγγέλης Παπαθανασίου στη μικρή πόλη του Βόλου στην κεντρική Ελλάδα, άρχισε να ασχολείται με τη μουσική σε ηλικία τεσσάρων ετών και έδωσε την πρώτη του δημόσια παράσταση σε ηλικία έξι ετών. Μετακόμισε στο Παρίσι και στη συνέχεια στο Λονδίνο στα μέσα της δεκαετίας του 1970, εξερεύνησε την ηλεκτρονική μουσική και ήταν ήδη γνωστός όταν κέρδισε το Όσκαρ για το «Δρόμοι της Φωτιάς».
Συνέχισε να γράφει μουσική για πολλές άλλες ταινίες, όπως το φουτουριστικό θρίλερ “Blade Runner” του Ridley Scott το 1982 και την ταινία του 1992 για την ανακάλυψη της Αμερικής, “1492”. Η μουσική του είχε τεράστια εμπορική επιτυχία και το 1996 ανακηρύχθηκε ο Έλληνας καλλιτέχνης με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στον κόσμο.
Το 1997 οργάνωσε την τελετή έναρξης του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Στίβου στην Αθήνα, μια εκδήλωση που πολλοί Έλληνες αξιωματούχοι είπαν ότι βοήθησε να δώσει η Ελλάδα τους Αγώνες του 2004.
Η ιστορία της μουσικής που έφτασε ως τον Άρη
Η ιστορία της μουσικής αυτής όμως πηγαίνει πολλά χρόνια πιο πίσω. Η παγκόσμια πρεμιέρα της «Μυθολογίας» (αρχικός τίτλος) πραγματοποιήθηκε στις 13 Ιουλίου 1993 ως δημόσια παράσταση στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στην Αθήνα, για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Στη σκηνή ήταν ο Βαγγέλης, ο οποίος παρείχε το πλήρες μουσικό σκορ συνοδευόμενο από δύο ερμηνεύτριες, την μεσόφωνη Μαρκέλα Χατζηιωάννου, την Υψίφωνη Λουσιέν Ντεβάλ, καθώς και την χορωδία και τα κρουστά της Ελληνικής Εθνικής Λυρικής Σκηνής, υπό την Διεύθυνση του Γάλλου μαέστρου Υβάν Σεζάρ.
«Παρόλο που ήταν ένα δύσκολο έργο, το ένιωσα σαν μαγεία», δήλωνε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. «Όλοι αυτοί οι χώροι που ονομάζονται αρχαίοι, τους οποίους εγώ ονομάζω μαγικούς, επιλέχθηκαν από τους προγόνους μας πολύ προσεκτικά. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό σκηνικό με πολύ σημαντική ενέργεια» συνέχιζε για τη συναυλία που μεταδόθηκε ζωντανά εκείνη την εποχή.
Η Μυθωδία παραμένει στην αφάνεια για 8 χρόνια
Η Μυθωδία θα παραμείνει άγνωστη στο κοινό για τα επόμενα οκτώ χρόνια, αλλά ο Βαγγέλης Παπαθανασίου κράτησε στα «συρτάρια» του την συναυλία του 1993 για τον εαυτό του. Περίπου το 2000, ο Πήτερ Γκελμπ ήταν επικεφαλής της Sony Classical και διηύθυνε την δισκογραφική εταιρεία προς την κατεύθυνση της crossover μουσικής αντί στο κλασσικό mainstream ρεπερτόριο. Είχε μόλις υπογράψει με τον Βαγγέλη και βρισκόταν στη διαδικασία επιλογής μιας κυκλοφορίας κάποιων έργων του.
Ο Γελμπ ακούει κάποιες κασέτες τις οποίες του έστειλε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, μέχρι που «έπεσε» στην Μυθωδία. Περιέγραψε το γεγονός σε μια συνέντευξη: «Όταν άκουσα για πρώτη φορά την Μυθωδία ήμουν σε έκσταση με την «δύναμη των θεμάτων» και του ρυθμού και χωρίς άλλο δισταγμό πρότεινα να ηχογραφηθεί αμέσως.».
Με την έγκριση του Βαγγέλη Παπαθανασίου για την ηχογράφηση της Μυθωδίας με πλήρη ορχήστρα, όπως πρότεινε ο Γκελμπ, η Sony Classical ανέπτυξε σχέδιο μάρκετινγκ της Μυθωδίας, που με τη βοήθεια του φίλου και συναδέλφου του Βαγγέλη Παπαθανασίου , Δρ. Σκοττ Μπόλτον, (στην NASA), το οποίο περιελάμβανε έναν αποκλειστικό ιστότοπο για το CD, μια ζωντανή συναυλία με συμμετοχή της Ελληνικής Κυβέρνησης την μετάδοση της συναυλίας από την τηλεόραση και την κυκλοφορία του DVD της συναυλίας.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου και η συμφωνία με τη NASA
Η συμφωνία με τη NASA ήταν να γίνει η Μυθωδία η επίσημη μουσική της αποστολής που αφορούσε το διαστημικό σκάφος 2001 Mars Odyssey. Αυτή η αποστολή έθεσε το διαστημικό σκάφος στην τροχιά του Άρη στις 23 Οκτωβρίου 2001 και το CD της Μυθωδίας είχε προγραμματιστεί να κυκλοφορήσει επίσημα την ίδια μέρα.
Ό,τι χρησιμοποιούμε ως κλειδί – μουσική, μυθολογία, επιστήμη, μαθηματικά, αστρονομία – όλοι εργαζόμαστε για να αποκωδικοποιήσουμε το μυστήριο της δημιουργίας
Το καλοκαίρι του 2001 ο Παπαθανασίου παρουσίασε το έργο Μυθωδία στους στύλους του ολυμπίου Διός. Η μουσική του έργου δημιουργήθηκε ώστε να συνοδεύσει τη διαστημική αποστολή της ΝΑΣΑ «2001: Οδύσσεια στον Άρη». Ήταν μία φαντασμαγορική μουσική παράσταση, κατά τη διάρκεια της οποίας προβάλλονταν με ειδικά οπτικά εφέ απεικονίσεις κυρίως από θεούς της αρχαίας Ελλάδας και διαστημικές εικόνες της ΝΑΣΑ.
Τα σολιστικά μέρη του έργου ερμήνευσαν οι σοπράνο Τζέσι Νόρμαν και Κάθλιν Μπατλ. Επίσης συμμετείχε η Μητροπολιτική Ορχήστρα του Λονδίνου, 120μελής χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ενώ ο ίδιος ο συνθέτης χειριζόταν τα πλήκτρα. Το έργο προβλήθηκε τηλεοπτικά σε όλο τον πλανήτη ενώ υπήρχαν γιγαντοοθόνες και στο Παναθηναϊκό Στάδιο.
Μετά το τέλος της μουσικής παράστασης ο Βαγγέλης Παπαθανασίου παραλαμβάνει από τη γαλλική κυβέρνηση, την οποία εκπροσώπησε ο υπουργός παιδείας Ζακ Λανγκ, τον τίτλο του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής σε μία τελετή που έλαβε χώρα στο περιστύλιο του Ζαππείου. Δύο χρόνια αργότερα η NASA του απένειμε το μετάλλιο δημόσιας συνεισφοράς σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς στο όραμα της. Το βραβείο αποτελεί την υψηλότερη τιμή από τον Αμερικανικό οργανισμό για μη κυβερνητικά πρόσωπα.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου περιέγραψε τη «σύνδεση» που ένιωσε μεταξύ της μουσικής και της αποστολής στην επίσημη ιστοσελίδα του 2001 Η Οδύσσεια του Άρη: «Εμπνεύστηκα το όνομα Μυθωδία από τις λέξεις Μύθος και Ωδή. Και ένιωσα σε αυτό ένα κοινό μονοπάτι με την τρέχουσα εξερεύνηση του πλανήτη [Άρη] από τη NASA. Ό,τι χρησιμοποιούμε ως κλειδί – μουσική, μυθολογία, επιστήμη, μαθηματικά, αστρονομία – όλοι εργαζόμαστε για να αποκωδικοποιήσουμε το μυστήριο της δημιουργίας, αναζητώντας τις βαθύτερες ρίζες μας».
«Ό,τι κι αν βρούμε στον Άρη, οι πόρτες θα είναι ανοιχτές για την επόμενη Οδύσσεια, για κάτι που τόσοι πολλοί αισθάνονται ενστικτωδώς εδώ και τόσο καιρό, κάτι που μέσω της μουσικής θυμάμαι – ότι στην αυγή της δημιουργίας οι σπόροι της ζωής ήταν πιθανότατα διασκορπισμένοι μακριά στους ατέλειωτους ουρανούς, και ότι η επιστήμη θα συνεχίσει να μας δείχνει πώς είμαστε συνδεδεμένοι, όχι διαφορετικοί από το ίδιο το σύμπαν» έλεγε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου με αφορμή την αποστολή στον Άρη.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου συνεργάζεται ξανά με τη NASA
Το 2013, η NASA υιοθέτησε για δεύτερη φορά τη μουσική του, καθώς ο Βαγγέλης Παπαθανασίου υπέγραψε ένα πρωτότυπο μουσικό έργο που δημιουργήθηκε για να πλαισιώσει το βίντεο από την αποστολή «Ήρα (Τζούνο)», που απεικονίζει συγχρόνως την κίνηση της Γης και της σελήνης μαζί για πρώτη φορά. Το βίντεο απαθανατίστηκε κατά τη διάρκεια της αποστολής καθ’ οδόν για το σύστημα του πλανήτη Δία.
Τον Νοέμβριο του 2014 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) πρότεινε στον Παπαθανασίου να συνθέσει τη μουσική για την πρώτη ιστορική προσεδάφιση σε κομήτη. Έτσι, συνέθεσε μια μουσική τριλογία («Άφιξη», «Το ταξίδι του Philae» και «Το βαλς του Ροζέτα») η οποία παρουσιάστηκε από τον ESA μετά την επιτυχημένη προσεδάφιση του σκάφους Ροζέτα στον κομήτη 67P. Το 1995, ως φόρο τιμής στην μουσική του προσφορά αλλά και στην αγάπη του για το διάστημα, το Minor Planet Center της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης έδωσε το όνομα του συνθέτη στον Αστεροειδή της Κύριας Ζώνης 6354, που πλέον ονομάζεται 6354 Vangelis.
