Μπορεί οι περισσότεροι στο άκουσμα της λέξης κότσι να σκέφτονται ένα ζουμερό κότσι χοιρινό στο φούρνο, ωστόσο αυτό (οι αστράγαλοι) για ορισμένα παιδιά που μεγάλωσαν στην επαρχία μεταφράζεται σε ένα παιχνίδι με βαθιές ρίζες στην αρχαιοελληνική παράδοση.
Αστράγαλοι ή κότσι ήταν ένα παιχνίδι με βασικό αντικείμενο αυτό που υποδηλώνει το όνομά του, δηλαδή το οστέινο κομμάτι ενός ζώου που βρίσκεται στους αστραγάλους και το οποίο χρησιμοποιείται από αρχαιοτάτων χρόνων ως ζάρι. Ένα τέτοιο πρωτόγονο ζάρι βρίσκεται μάλιστα και στα εκθέματα του μουσείου της Ακρόπολης, προκειμένου να θυμίζει τη σύνδεση της σύγχρονης με την Αρχαία Ελλάδα.
Η αρχαία ελληνική παράδοση και η ιστοριογραφία απέδιδαν την εφεύρεση των αστραγάλων σε διάφορες προσωπικότητες. Ο Σοφοκλής, σε ένα απόσπασμα ενός από τα έργα του, απέδωσε το παιχνίδι στη μυθική μορφή του Παλαμήδη, ο οποίος υποτίθεται ότι το δίδαξε στους Έλληνες συμπατριώτες του κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου. Το κότσι φαίνεται πως ήταν γνωστό εκτός από την Ελλάδα και στην Μέση και Άπω Ανατολή, τη Νότια Ασία αλλά και τις περιοχές των σημερινών Φιλιππίνων.
Αστράγαλοι ή κότσι
Οι αστράγαλοι, τα γνωστά κότσια, είναι ένα από τα πιο αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας.
Τους συγκέντρωναν από τα οστά των πίσω ποδιών της γίδας ή του αρνιού και μπορούσαν με αυτά να παίξουν ποικίλα παιχνίδια.
Διαβάζουμε σε λήμμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Κορίνθου πως το πιο απλό παιχνίδι ήταν το λεγόμενο «αστραγαλιζειν«, όπως λεγόταν στην αρχαιότητα, το οποίο παιζόταν ως εξής:
Τα παιδιά έριχναν τους αστραγάλους (τουλάχιστον 4 τον αριθμό) και ανάλογα με το ποια πλευρά ακουμπούσε στο έδαφος έπαιρναν την αντίστοιχη βαθμολογία. Από τις μακριές πλευρές του αστραγάλου, η κυρτή απέδιδε τέσσερις βαθμούς και η κοίλη τρεις, ενώ από τις στενές πλευρές, η ασταθέστερη όλων έξι και η απέναντί της ένα βαθμό.
Καθένας από τους τριανταπέντε δυνατούς συνδυασμούς είχε ιδιαίτερο όνομα, όπως «του Ευρυπίδου», «του Στησιχόρου», «του Αλεξάνδρου» κ.ά. Ο καλύτερος συνδυασμός ονομάζονταν «της Αφροδίτης», ενώ ο χειρότερος «του κυνός» (του σκύλου).
Ωστόσο, διαβάζουμε σε άλλη πηγή πως ο Αριστοτέλης ονομάτιζε κάθε πλευρά του οστού ως εξής: «Πάντα δε τα έχοντα αστράγαλον […] έχει αυτόν ορθόν […] το μεν πρανές (=γάιδαρος) έξω, το δ’ ύπτιον (= λίμπα) έσω, και τα μεν κώα (=η μια των στενών) εντός εστραμμένα προς άλληλα, τα δε χία (η δεύτερη εκ των στενών) καλούμενα έξω, και τας κεραίας άνω».
Ένα ακόμα παιχνίδι που έπαιζαν με τους αστραγάλους ήταν το λεγόμενο «αρτιάζειν αστραγάλους«, δηλαδή τα σημερινά μόνα – ζυγά: ο ένας παίχτης έκρυβε του αστραγάλους στο χέρι του και οι υπόλοιποι προσπαθούσαν να μαντέψουν αν ο αριθμός των αστράγαλων ήταν μονός ή ζυγός. Το ίδιο παιχνίδι στο οποίο χρησιμοποιούνταν οι αστράγαλοι παιζόταν αργότερα με τους λεγόμενους βόλους (μπίλιες).
Οι αστράγαλοι μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλα παιχνίδια δεξιοτεχνίας που απευθύνονταν σε παιδιά μικρότερης ηλικίας, αλλά και σε τυχερά παιχνίδια, κυρίως από τα ρωμαϊκά χρόνια και εξής, όπου οι αστράγαλοι αντικαθιστούσαν τα ζάρια (τους κύβους).
Το παιχνίδι του βασιλιά με το κότσι
Ωστόσο, εκείνο που γνωρίζουμε στις μέρες μας, που τα ζάρια αφθονούν, είναι ένα άλλο παιχνίδι κάπως πιο βίαιο. Διαβάσαμε γι’ αυτό σε ιστοσελίδα με παιχνίδια από την λαογραφία της Λευκάδας, ωστόσο γνωρίζουμε πολύ καλά πως το ίδιο παιχνίδι παιζόταν σίγουρα και στα χωριά της Αιτωολοακαρνανίας.
Οι στενές πλευρές του οστού, έδιναν σε όποιον τις έφερνε εξουσία με την επίπεδη να χαρίζει σε όποιον την έφερνε τον ρόλο του Βεζύρη και την κοίλη εκείνον του βασιλιά. Αντίστοιχα, οι πιο πεπλατυμένες πλευρές στο κότσι συμβόλιζαν το ψωμί (η κυρτή) και το ξύλο (η κοίλη).
Κάθε παίκτης που έφερε το τελευταίο, έπρεπε να πληρώσει την ποινή. Ο βασιλιάς όριζε στον Βεζύρη την ποινή και εκείνος την εκτελούσε συνήθως με μια βέργα, ανάλογη με εκείνη που είχαν οι δάσκαλοι στα σχολεία.
Περιττό να λεχθεί πως η επιείκεια και η αυστηρότητα ήταν αμοιβαίες, δηλαδή πέραν του αριθμού των ξυλιών μπορούσε ο βασιλιάς να διατάξει αυτές να είναι απαλές ή πιο δυνατές. Οι ξυλιές συνήθως δίνονταν και στα δυο χέρια, μια στο ένα, μια στο άλλο. Μερικοί έκαναν τον γενναίο και τις έτρωγαν όλες από την ίδια παλάμη.
Διαβάζουμε στο lexikolefkadas, άλλοι έκαναν γλήγορη και πονηρή εναλλαγή κι όταν δεν άντεχαν τις ξυλιές το ‘βαναν ξαφνικά στα πόδια και οι άλλοι τους κυνηγούσαν λοιδορώντας τους για τη δειλιά που έδειξαν.
Τα παιχνίδια ης νιότης μας
Η νοσταλγική εκπομπή «Επιεικείς Έφηβοι» συναντά το ποντκαστικό alter ego της και μαζί πλειοδοτούν στη νοσταλγία με ένα επεισόδιο γεμάτο αναμνήσεις.
Μαζί με τον Αντώνη Κωνσταντάρα, τον ιθύνοντα νου πίσω από το Nostalgiko Podcast, μένουνε πάντα παιδιά!
Φωνές, γέλια, τσακωμοί, τραγουδάκια και τα πρώτα σκιρτήματα! Τα παιχνίδια της νιότης μας, από το κυνηγητό και το κρυφτό, στα μήλα, τη μπουκάλα και σκοτεινό δωμάτιο. Στο επεισόδιο της εκπομπής περιγράφουν και το παιχνίδι με το κότσι ή αστράγαλοι!
Μπείτε μαζί μας σε αυτή την χρονομηχανή και γίνετε για μια ώρα κι εσείς παιδιά. Ένα, δύο, τρία…ΣΤΟΠ! Ο ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΑΜΑΤΑ!
Καλή ακρόαση:
