Η φωτιά είναι ίσως το πρώτο μεγάλο επίτευγμα του ανθρώπου από καταβολής κόσμου. Αυτό για το οποίο τιμωρήθηκε σκληρά ο Προμηθέας, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία. Κι αν σήμερα, οι τρόποι να αποκτήσει κανείς το «θαύμα των Θεών» είναι αστεία υπόθεση, τα πράγματα δεν ήταν έτσι πριν από μερικές δεκαετίες. Και εγένοντο σπίρτα!
Τα σπίρτα είναι αναλώσιμα αντικείμενα που ανάβουν φωτιά κατ’ επιθυμία, υπό ελεγχόμενες συνθήκες και η ανακάλυψή του, βοήθησε πολύ την ανθρωπότητα, ιδιαίτερα τις προηγούμενες δεκαετίες.
Η ανακάλυψη του σπίρτου έγινε, σαν σήμερα, το 1826, τυχαία από τον Τζον Γουόκερ, με τον Άγγλο χημικό να έχει ένα ατύχημα στο σπίτι του, όταν ένα ραβδί επικαλυμμένο με χημικές ουσίες να έπιασε φωτιά όταν ξύστηκε σε επιφάνεια, όπως αναφέρει το bbc
Μέχρι το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, η διαδικασία για να ανάψει κάποιος φωτιά ήταν αργή και επίπονη. Η ανακάλυψη του Γουόκερ όμως έφερε επανάσταση στην παραγωγή.
Ο Γουόκερ πούλησε το πρώτο σπίρτο στις 12 Απριλίου 1827 από το φαρμακείο του στο Στόκτον. Τα πρώτα σπίρτα τριβής ήταν κατασκευασμένα από χαρτόνι, αλλά σύντομα άρχισε να χρησιμοποιεί ξύλινους νάρθηκες κομμένους στο χέρι. Αργότερα συσκεύασε τα σπίρτα σε ένα χάρτινο κουτί εξοπλισμένο με ένα κομμάτι γυαλόχαρτο.
Τα πρώτα πυρεία, όπως αποκαλούνται στην καθαρεύουσα, είχαν διάφορα προβλήματα, καθώς η φλόγα δεν ήταν σταθερή και η αρχική αντίδραση ήταν αρκετά βίαιη. Ενώ, και η μυρωδιά από το σπίρτο ήταν δυσάρεστη.
Το 1831 ο Γάλλος Σαρλ Σωριά πρόσθεσε λευκό φωσφόρο για να αφαιρέσει τη μυρωδιά. Αυτά τα νέα σπίρτα έπρεπε να φυλάσσονται σε αεροστεγώς κλειστά κουτιά, αλλά ήταν δημοφιλή, όπως αναφέρει το wikipedia
Δυστυχώς, όσοι ασχολήθηκαν με την κατασκευή τους επηρεάστηκαν από σοβαρές ασθένειες των οστών, ενώ σε κάθε πακέτο υπήρχε αρκετός λευκός φωσφόρος για να σκοτώσει έναν άνθρωπο.
Όταν έγιναν γνωστοί οι κίνδυνοι των σπίρτων αυτών, ξεκίνησε μεγάλη εκστρατεία για την απαγόρευσή τους.
Αντικατάσταση του λευκού φωσφόρου
Η αναζήτηση για αντικατάσταση του λευκού φωσφόρου οδήγησε στη δημιουργία του σπίρτου ασφαλείας. Όμως ο όρος αυτός σήμερα προκαλεί κάποια σύγχυση, αφού καλύπτει, τόσο τα σύγχρονα σπίρτα ασφαλείας, όσο και τα εκείνα που ανάβουν με τριβή οπουδήποτε και όχι απλώς στο γυαλόχαρτο στα πλαϊνά του κουτιού.
Αρχικά, και οι δύο αυτοί οι τύποι είχαν υψηλότερο κόστος κατασκευής σε σχέση με τα σπίρτα με λευκό φωσφόρο και οι καταναλωτές συνέχισαν να αγοράζουν εκείνα που περιείχαν λευκό φώσφορο. Σταδιακά όμως, σε διάφορες χώρες απαγορεύτηκε η χρησιμοποίηση λευκού φωσφόρου στην κατασκευή σπίρτων.
Το θέμα πήρε τέτοιες διαστάσεις, που το 1906 υπεγράφη η Σύμβαση της Βέρνης για την απαγόρευση της χρήσης λευκού φωσφόρου στα σπίρτα. Με βάση αυτή, κάθε χώρα δεσμευόταν να θεσπίσει σχετικό νόμο για την κατάργηση του προϊόντος.
Το Ηνωμένο Βασίλειο πέρασε τον σχετικό νόμο το 1908, απαγορεύοντας τον λευκό φωσφόρο σε σπίρτα μετά τις 31 Δεκεμβρίου 1910. Στις ΗΠΑ δεν θεσπίστηκε απαγορευτικός νόμος, αλλά επιβλήθηκε το 1913 πρόσθετος φόρος σε σπίρτα που περιείχαν λευκό φωσφόρο. Η Ινδία και η Ιαπωνία το απαγόρευσαν το 1919 και η Κίνα το 1925.
Τα πρώτα απαλλαγμένα από επικίνδυνα συστατικά σπίρτα ανέγραφαν στο κουτί τους τη φράση «Άνευ θείου και φωσφόρου».
Βίντεο πώς κατασκευάζονται τα σπίρτα
Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε να δείτε τον τρόπο που παρασκευάζονται σήμερα τα σπίρτα:
Τα σπίρτα στο Ελληνικό Μονοπώλιο
Πέραν όμως της ιστορίας για την ανακάλυψη του ταπεινού σπίρτου, εκείνου που αποτέλεσε έμπνευση και για το βιβλίο του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα», τα συγκεκριμένα προϊόντα διαδρμάτισαν έναν πολύ περίεργο ρόλο στη χώρας μας.
Μετά την πτώχευση της Ελλάδας, επί Χαριλάου Τρικούπη, και την ήττα της στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, επιβλήθηκε στη χώρα πολεμική αποζημίωση και Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος. Ήταν κάτι σαν τα πολύ πρόσφατα σε όλους μας μέτρα του μνημονίου, με τα οποία οι περίφημοι δανειστές μας ανάγκαζαν τη χώρα να επιστρέψει τα χρήματα που δανείστηκε προκειμένου να βγει από τη χρεωκοπία.
Για να εξασφαλίσουν λοιπόν οι δανειστές ότι θα εισπράξουν πίσω τα χρήματά τους, επέβαλαν μεταξύ των όρων την κατ’ ευθείαν είσπραξη των κερδών από τρία βασικά προϊόντα το πετρέλαιο, τα σπίρτα και τα τραπουλόχαρτα.
Τα προϊόντα αυτά θα διακινούσε πλέον μόνον το Ελληνικό Μονοπώλιο, δηλαδή κρατικά καταστήματα, τα οποία πουλούσαν με σταθερές τιμές σε όλη την ελληνική επικράτεια και ελέγχονταν από την αγορανομία.
Με αυτό τον τρόπο, τα σπίρτα και οι τράπουλες που κυκλοφορούσαν επί δεκαετίες στη χώρα έφεραν την επιγραφή κρατικό μονοπώλιο!
Όταν οι αναπτήρες «εξαφάνισαν» τα σπίρτα
Τα περίφημα πυρεία ωστόσο, πέραν του δύσκολου έργου να αναπληρώσουν τα δανεικά της χώρας, έπρεπε να ανταγωνιστούν ένα άλλο αντικείμενο. Τον αναπτήρα!
Φυσικά, στις αρχές του 20ου αιώνα, η κτήση ενός αναπτήρα σηματοδοτούσε πιθανότατα και ανώτερη κοινωνική τάξη, ενώ οι πρώτοι αναπτήρες, ήταν πολύπλοκοι και χρησιμοποιούνταν για να ανάβουν κυρίως λυχνίες φωταερίου.
Από τους πιο γνωστούς τύπους στην Ευρώπη ήταν αυτός του Γερμανού χημικού Γιόχαν Βόλφγκανγκ Ντομπεράινερ (1780-1849), που κυκλοφόρησε περίπου όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση. Ένα ολόκληρο μηχάνημα που έδινε φωτιά. Σε κάθε περίπτωσε, αναπτήρες, με την έννοια που τους γνωρίζουμε σήμερα – που χρησιμοποιούσαν ένα είδος σαν το σημερινό «ζιπέλαιο», κυκλοφόρησαν μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα.
Οι αναπτήρες υπήρξαν ο μεγαλύτερος εχθρός των σπίρτων. Διευκόλυναν τη ζωή των καπνιστών και των άλλων χρηστών, αλλά μείωναν τα έσοδα του ελληνικού κράτους που είχε το μονοπώλιο των σπίρτων. Ο πόλεμος ήταν σφοδρός. Μόλις αύξανε η τιμή των σπίρτων, ανακαλούνταν από τη διαθεσιμότητα οι αναπτήρες.
Δεν ήταν αμελητέο το ποσό που εισέπραττε το ελληνικό κράτος από τα σπίρτα, αφού έφθανε περίπου τις 2.000.000 δραχμές ετησίως.
Είναι ενδεικτικό πως το 1935, το ελληνικό κράτος απαγόρευσε την εισαγωγή αναπτήρων προκειμένου να ενισχυθεί το μονοπώλιο των πυρείων. Περίπου έναν αιώνα κράτησε αυτή η ιδιόμορφη διαμάχη, η οποία έληξε εν τέλει και νικητές αναδείχθηκαν οι αναπτήρες, όπως αναφέρει το taathinaika.
