Ένα βαρύ στίγμα για τους ομοφυλόφιλους άνδρες, το οποίο και παραμένει ως βαρίδι για την ισότητα και την ίση μεταχείριση των ανθρώπων ανεξαρτήτως του σεξουαλικού τους προσανατολισμού είναι οι περιορισμοί στην αιμοδοσία.
Η Ελλάδα έγινε πριν από μερικούς μήνες μια από τις πρωτοπόρες του πλανήτη στη διαγραφή μιας τέτοιας μεροληπτικής στάσης και συμπεριφοράς. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήρε πέρυσι τη δική του τρίμηνη απαγόρευση αιμοδοσίας από ομοφυλόφιλους άνδρες. Η Γαλλία, το Ισραήλ, η Ουγγαρία, η Δανία και η Βραζιλία έχουν επίσης πρόσφατα άρει τους περιορισμούς. Τουλάχιστον 17 χώρες δεν έχουν πλέον περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της Αργεντινής, της Ιταλίας, της Ρωσίας, της Νότιας Αφρικής, της Ισπανίας και, από τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, της Ουγγαρίας.
Τελευταία χώρα που διαγράφει αυτή την παρανοϊκή απαγόρευση είναι ο Καναδάς. Όπως μεταδίδει το BBC, οι καναδικές υγειονομικές αρχές κατάργησαν την Πέμπτη 28 Απριλίου, την απαγόρευση της αιμοδοσίας από ομοφυλόφιλους άνδρες, η οποία έχει καταδικαστεί εδώ και καιρό ως ομοφοβική. Ο παλιός κανόνας εμπόδιζε τις αιμοδοσίες από άνδρες που είχαν κάνει σεξ με άλλους άνδρες σε διάστημα μικρότερο των τριών μηνών από την αιμοδοσία.
Καθώς τα αποθέματα αίματος λιγοστεύουν και λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, έχουν αυξηθεί οι φωνές προς τις κυβερνήσεις να αντικαταστήσουν την απαγόρευση ή την υποχρεωτική περίοδο αποχής από το σεξ για άνδρες που συνευρίσκονται ερωτικά με άνδρες, με ατομικές αξιολογήσεις με βάση την επικινδυνότητα.
Η αιμοδοσία στη σκιά της προκατάληψης
Διαβάζουμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάλυση στο Economist, που περιγράφει πώς τέθηκε το στίγμα σε βάρος των ομοφυλοφίλων αναφορικά με την αιμοδοσία. Το 1983 η Εθνική Υπηρεσία Μετάγγισης Αίματος της Βρετανίας κυκλοφόρησε ένα φυλλάδιο με τίτλο “Το AIDS και πώς αφορά τους αιμοδότες”. Περιέγραφε πώς η ασθένεια προσβάλλει το ανοσοποιητικό σύστημα και απαριθμούσε τις ομάδες που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, συμπεριλαμβανομένων των ομοφυλόφιλων ανδρών που είχαν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους και των χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών.
Όπως αναφέρει το εν λόγω δημοσίευμα, πολλά ήταν ακόμη τότε ασαφή, ωστόσο οι συντάκτες υποπτεύονταν ότι το AIDS προκαλείται από έναν ιό, αλλά αυτό «δεν ήταν γνωστό με βεβαιότητα». Οι ίδιοι ερευνητές υπολόγιζαν ότι θα μπορούσε «σχεδόν σίγουρα» να μεταδοθεί μέσω του αίματος και των προϊόντων αίματος. Δεν υπήρχε καμία εξέταση που θα μπορούσε να παρέχει η υπηρεσία για την ανίχνευση των λοιμώξεων, οπότε «μέχρι να υπάρξει και να γίνουν περισσότερα γνωστά… ζητείται από τους δότες να μην δίνουν αίμα αν πιστεύουν ότι μπορεί είτε να έχουν την ασθένεια είτε να κινδυνεύουν από αυτήν».
Κάπως έτσι, διατυπώθηκαν ενστάσεις αναφορικά με την αιμοδοσία από άτομα που έχουν ομοφυλοφιλικές σχέσεις. Οι περιορισμοί παραμένουν εδώ και δεκαετίες στις αιμοδοσίες από άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες. Ακόμη και καθώς οι επιστήμονες έχουν μάθει περισσότερα για τον ιό HIV/AIDS -μεταδίδεται μέσω σωματικών υγρών και μπορεί να προσβάλει άτομα οποιασδήποτε σεξουαλικότητας- πολλές χώρες παραμένουν επιφυλακτικές όσον αφορά την αιμοδοσία από ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες.
Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, και καθώς χιλιάδες άνθρωποι μολύνθηκαν με τον ιό HIV μέσω αιμοδοσίας, οι υπηρεσίες υγείας εισήγαγαν επίσημες πολιτικές που απέκλειαν τους δότες που είχαν «συμπεριφορά υψηλού κινδύνου». Αυτές κυμαίνονταν από την απόλυτη απαγόρευση έως τις «περιόδους αναβολής». Αυτό το τελευταίο είναι πράγματι τραγελαφικό. Σε σειρά χωρών, όπως θα δείτε στον χάρτη του Economist, ακόμη και σήμερα, επιβάλλεται αποχή από το σεξ για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, προκειμένου ένας ομοφυλόφιλος να δώσει αίμα. Αυτή η περίοδος μπορεί να διαρκεί κάποιους μήνες, ακόμη και χρόνια.
Πίνακας: Πώς αντιμετωπίζουν οι χώρες του πλανήτη το θέμα
Στον πίνακα του Economist (η Ελλάδα εμφανίζεται με κόκκινο καθώς δεν είχε ακόμη εισάγει την άρση της απαγόρευσης), με κόκκινο χρώμα καταγράφονται οι χώρες που απαγορεύουν δια ροπάλου την αιμοδοσία, ενώ με ροζ εκείνες που επιβάλουν αυτή την περίοδο αναβολής. Αντίθετα με γαλάζιο χρώμα αποτυπώνονται οι χώρες που επιτρέπουν την αιμοδοσία ανεξαρτήτως σεξουαλικής προτίμησης.
Θα δείτε πως ανάμεσα στις φιλελεύθερες στο θέμα χώρες συγκαταλέγεται η Ρωσία, η Βραζιλία (πρόσφατα), σχεδόν το σύνολο των χωρών της Λατινικής Αμερικής, καθώς και οι χώρες της Ιβηρικής Χερσονήσου. Στον αντίποδα, χώρες με ιδιαίτερα προωθημένο κοινωνικό κράτος και μέριμνα για τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, διατηρούν απαράδεκτους περιορισμούς στο θέμα αυτό. Ανάμεσά τους η Γερμανία, το σύνολο των σκανδιναβικών χωρών, οι ΗΠΑ και μέχρι πρότινος ο Καναδάς. Σημειώστε πως ο χάρτης είναι επικαιροποιημένος ως τον Ιούνιο του περασμένου έτους.
Είναι χαρακτηριστικό πως τον Απρίλιο του 2020, οι Ηνωμένες Πολιτείες μείωσαν την περίοδο αποχής από το σεξ για αιμοδοσία από 12 σε τρεις μήνες, όχι όμως για λόγους κατάργησης αυτής της ομοφοβικής πρακτικής, αλλά εξαιτίας έλλειψης αίματος. Οι περισσότερες χώρες που διατηρούν περιορισμούς, σύμφωνα με το Reuters, δεν αναφέρουν αν η λήψη Προφύλαξης πριν από την Έκθεση (PrEP), ενός φαρμάκου για την πρόληψη του HIV, επηρεάζει τη δυνατότητα των ομοφυλόφιλων και αμφιφυλόφιλων ανδρών να δώσουν αίμα.
Μια ιστορική απόφαση για την Ελλάδα
Όπως είχε προαναγγείλει η ηγεσία του υπουργείου Υγείας από το περασμένο φθινόπωρο, το έντυπο που συμπληρώνουν οι αιμοδότες στη χώρα μας άλλαξε από τον περασμένο Γενάρη, αποσυνδέοντας την σεξουαλική προτίμηση από τα κριτήρια έγκρισης του υποψηφίου.
Θεωρητικά, ως τον περασμένο Ιανουάριο, ομοφυλόφιλοι ή πολίτες με ομοφυλοφιλικές σεξουαλικές επαφές δεν μπορούσαν να δώσουν αίμα, καθώς θεωρούνταν ομάδες υψηλού κινδύνου. Πιο συγκεκριμένα, το παλιό έντυπο του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας, περιελάμβανε την πρόβλεψη ότι δεν μπορεί να γίνει εθελοντής αιμοδότης, όποιος είχε συνάψει έστω και μία ομοφυλοφιλική σχέση από το 1977.
Το αναχρονιστικό κριτήριο δεν ανταποκρίνεται φυσικά σήμερα στα προαπαιτούμενα για μια ασφαλή αιμοδοσία και έτσι έπειτα από δεκαετίες, αφαιρέθηκε. Δεν έλλειψαν βέβαια και οι αντιδράσεις, ευτυχώς λίγες και ακραίες, καθώς στο Twitter έκανε την εμφάνισή του ένα hashtag, εμποτισμένο στο μίσος και τον ρατσισμό. Το #αιμοδοσια_θανάτου δημιουργήθηκε προκειμένου να καταδείξει πως η απόφαση του υπουργείου Υγείας υποτίθεται πως έθετε σε κίνδυνο τους λήπτες αίματος, αφού στο εξής οι άνδρες ομοφυλόφιλοι θα μπορούν να δίνουν αίμα.
Ας μιλήσουμε με αριθμούς
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΕΟΔΥ, το 2020 διαγνώστηκαν συνολικά 601 πολίτες θετικοί στον ιό HIV, εκ των οποίων 256 (ποσοστό 42,6%) ήταν άνδρες που δήλωναν πως μολύνθηκαν έπειτα από σεξουαλική επαφή με άλλον άνδρα, 120 (20%) ήταν άνδρες και γυναίκες που ήρθαν σε επαφή με τον ιό από ετεροφυλική σχέση, ενώ τα υπόλοιπα περιστατικά αφορούν σε μετάδοση από ένεση (χρήστες) σε ποσοστό 13,5% και άγνωστη αιτία 23%.
Τα ποσοστά αυτά είναι περίπου ίδια και διαχρονικά, καθώς ως το 2020 διαγνώστηκαν συνολικά στην Ελλάδα 13.957 άτομα, εκ των οποίων ποσοστό 48% αφορούσε σε σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών και 21,8% σε ετεροφυλοφιλική επαφή.
Εκείνο που έχει όμως ακόμη μεγαλύτερη σημασία είναι πως το αίμα κατά την αιμοδοσία ελέγχεται για μια σειρά από μεταδοτικές ασθένειες, γεγονός που κάνει την αιμοδοσία ασφαλή για όλους. Οι μοριακές μέθοδοι ανίχνευσης του HIV έχουν πλέον αυξημένη ευαισθησία με αποτέλεσμα αυτός να ανιχνεύεται άμεσα. Θέμα λοιπόν ασφάλειας δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως θέμα άγνοιας, μισαλοδοξίας και ρατσισμού. Αυτά δεν ανιχνεύονται εργαστηριακά.
Παλιότερη μάλιστα έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (2003) δείχνει πως η χώρα μας κατέγραφε εκείνο το διάστημα μακράν τον υψηλότερο αριθμό οροθετικών που μολύνθηκαν από ετεροφυλική σχέση. Στην ίδια έρευνα, η Ελλάδα καταλάμβανε επίσης την πρωτιά στον συστηματικό έλεγχο δειγμάτων σε τράπεζες αίματος έπειτα από αιμοδοσία.
