Έχω διαβάσει αρκετά βιβλία στη ζωή μου και -με εξαίρεση ίσως τα αστυνομικά- σε όλα ο συγγραφέας προσπαθούσε να μας δώσει ένα νόημα για τη ζωή που ζούμε, όχι όμως «ο Ξένος» του Αλμπέρ Καμύ, ο οποίος δεν είχε έναν ήρως, αλλά έναν… αντιήρωα.
Ο Μερσό, ο κυνικός αντιήρωας του Καμύ, αντιμετωπίζει τη ζωή με έναν απόλυτα ψυχρό και αδιάφορο τρόπο. «Για να νιώσω λιγότερο μόνος, ένα μου μένει να ευχηθώ, να ‘ρθουν πολλοί θεατές τη μέρα της εκτέλεσής μου και να με υποδεχθούν με κραυγές μίσους», γράφει ο συγγραφέας, λίγο μετά αφότου ο Μερσό έχει αρνηθεί τον ιερέα, αλλά και την πιθανότητα να του χορηγηθεί χάρη.
Το βιβλίο ξεκινά με έναν τρόπο που μας προϊδεάζει απόλυτα για το τι θα ακολουθήσει, «Η μητέρα πέθανε σήμερα. Ίσως και χτες, δεν ξέρω».
Ο Καμύ ξεκινά το βιβλίο με την κηδεία της μητέρας του
Ο Μερσό πηγαίνει στην κηδεία της μητέρας του, εκεί μας «μουδιάζει» για πρώτη φορά, καθώς μας δείχνει έναν άνθρωπο πολύ διαφορετικό απ’ αυτό που έχουμε συνηθίσει.
Ο Μερσό είναι ένας αντιήρωας που δεν παίρνει καμία απόφαση, δεν χαίρεται ή δεν λυπάται ανάλογα με τις περιστάσεις, δεν ξεφεύγει από την εκνευριστική απάθειά του, ούτε όταν πεθαίνει η μητέρα του, ούτε στα καλά ή στα κακά της ζωής. Μάλιστα φτάνει στο σημείο να μην ενδιαφέρεται καν αν θα παντρευτεί την αγαπημένη του.
«Το βράδυ ήρθε και με βρήκε η Μαρί και με ρώτησε αν ήθελα να την παντρευτώ. Είπα ότι μού ήταν αδιάφορο κι ότι θα μπορούσαμε να το κάναμε αν ήθελε. Τότε θέλησε να μάθει αν την αγαπούσα. Απάντησα όπως το είχα κάνει άλλη μια φορά, ότι αυτό δεν σήμαινε τίποτε αλλά ότι δεν υπήρχε αμφιβολία πως δεν την αγαπούσα».
Μια αδιαφορία που τον οδηγεί στην απόλυτη ειλικρίνεια, η οποία ωστόσο ξεπερνά τα ανθρώπινα στεγανά! Ο Καμύ γράφει για τον ήρωα του: «Χωρίς ευαισθησία για κανέναν και για τίποτα, τον οδηγεί ένα επίμονο πάθος για την αναζήτηση της απόλυτης αλήθεια».
Όλα αυτά μέχρι τη στιγμή που σκοτώνει έναν Άραβα! Ο φόνος βρίσκεται στο κέντρο του αφηγήματος και επί της ουσίας χωρίζει το σημείο σε δύο μέρη. Είναι το εφαλτήριο των κρίσεων της κοινωνίας (ερμηνειών) για τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τη ζωή. Η καταδίκη του σε θάνατο οδηγεί τον όλο φιλοσοφικό μύθο στο αποκορύφωμά του.
Ο Μερσώ προσεγγίζει το αίσθημα του θανάτου με ψυχρότητα και όλα τα τεκταινόμενα που έρχονται τον αφήνουν αδιάφορο, ο ίδιος έχει παράλληλα μια αηθικότητα που θεωρεί εξίσου φυσικό τον φόνο και τον γάμο.
Ο Καμύ με το βιβλίο του ρίχνει «γροθιά» σε όλες τις νόρμες της κοινωνίας και με έναν απόλυτα κυνικό τρόπο διεκδικεί μια κοινωνία που θα αποδέχεται το διαφορετικό όχι ως δικαίωμα, αλλά ως έναν τρόπο ολοκλήρωσης του διαφορετικού.
Παράλληλα μέσα από τις ερωτήσεις που κάνει ο ανακριτής στον Μερσώ ο αναγνώστης αναλογίζεται για τον λόγο για τον οποίο σκότωσε τον Άραβα (να σημειώσουμε ότι η ιστορία διαδραματίζεται στο Αλγέρι). Η απάθεια και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τους κανόνες ο Μερσώ σοκάρει τον ανακριτή, όμως την ίδια ώρα μας δείχνει τι εστί «ξένος» και διαφορετικός.
Ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να υπακούσει στους κανόνες που έχει θέσει αυτή η κοινωνία -σωστό ή λάθος- και εν τέλει καταλήγει να θεωρείται από τους άλλους τρελός και μοναχικός.
Ο Ξένος από ψυχολογική εστία
Μάλιστα ο Καμύ περιγράψει, από ψυχολογική εστία, με απίστευτο τρόπο το σύνδρομο Άσπεργκερ και αυτό δεν θα μας έκανε εντύπωση εάν το βιβλίο δεν είχε γραφεί το 1942 -δηλαδή δύο χρόνια πριν επισημανθεί αυτή η νευροαναπτυξιακή διαταραχή.
Είναι κάτι που επισήμανε το 2010 ο ψυχίατρος Christopher Badcock και εάν δούμε τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου με σύνδρομο Άσπεργκερ και τα συγκρίνουμε με τον ήρωα του Καμύ, θα δούμε ότι όντως υπάρχουν αρκετά κοινά.
Τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου με σύνδρομο Άσπεργκερ
- Να θέλει να κάνει φίλους, αλλά να μη διαθέτει τις απαιτούμενες δεξιότητες για να δημιουργήσει και να διατηρήσει φιλίες
- Να μην καταλαβαίνει τα συμβατικά «κοινωνικά σήματα» ή τους άγραφους κοινωνικούς κανόνες συμπεριφοράς
- Να συμπεριφέρεται με κοινωνικά ακατάλληλο τρόπο
- Να είναι κοινωνικά απομονωμένο
- Να βρίσκει τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων απρόβλεπτη και αγχωτική
- Να δυσκολεύεται να αντιληφθεί τη σημασία της μη λεκτικής επικοινωνίας όπως χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου και στάση σώματος
- Να μη γνωρίζει πότε να αρχίσει ή να δώσει τέλος σε μια συζήτηση
- Να μιλά με μονότονη μη εκφραστική φωνή και να μην κατανοεί τη σημασία της αλλαγής τόνου
- Να αντιλαμβάνεται τα νοήματα πάντα κυριολεκτικά και να δυσκολεύεται στην αναγνώριση αστείων, μεταφορών και ειρωνείας
- Να έχει επιφανειακά τέλειο λόγο που όμως τείνει να είναι τυπικός και σχολαστικός
- Να δυσκολεύεται να φανταστεί εναλλακτικά κοινωνικά σενάρια και να προβλέψει τι θα συμβεί κατά την εξέλιξη μιας κοινωνικής επαφής
- Να δυσκολεύεται να ερμηνεύσει τα λόγια, τις πράξεις και τα συναισθήματα των άλλων
- Να έχει περιορισμένα ενδιαφέροντα με τα οποία ασχολείται σχολαστικά και επαναλαμβανόμενα
- Να επιμένει σε συγκεκριμένες ρουτίνες
