Μια ημέρα πριν ανοίξει τις πόρτες της στο κοινό, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε την ευκαιρία να δει από κοντά 15 αρχαιότητες του κυκλαδίτικου πολιτισμού που θα εκτεθούν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
«Χαράσσουμε ένα βατό μονοπάτι επαναπατρισμού και άλλων πολύτιμων τμημάτων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στέλνοντας ένα μήνυμα σε κράτη, σε μουσεία, σε οργανισμούς, σε συλλέκτες, ότι αυτός ο γυρισμός, που είναι και το όνομα της έκθεσης που θα έχουμε την ευκαιρία σε λίγο να εγκαινιάσουμε, δεν είναι απλά ηθικά επιβεβλημένος, αλλά είναι και τεχνικά, νομικά εφικτός», δήλωσε κατά τον χαιρετισμό του ο πρωθυπουργός.
«Τα εκατομμύρια μάτια τα οποία θα αντικρίζουν αυτά τα εν πολλοίς άγνωστα έργα θα γίνονται τελικά οι καλύτεροι πρεσβευτές του πολιτισμού και της ιστορίας μας», είπε ο πρωθυπουργός, ενώ αναφερόμενος στην προσωρινή έκθεση της συλλογής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (MET) σημείωσε πως οι επισκέπτες του «θα είναι οι πρώτοι που θα αναγνωρίζουν ότι ναι μεν μπορεί αυτές οι αρχαιότητες να εκτίθενται στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο μιας πολιτιστικής ανταλλαγής, όμως αποτελούν ιδιοκτησία της Ελλάδος».
Στην εκδήλωση μίλησαν επίσης η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Κασσάνδρα Μαρινοπούλου και ο διευθυντής του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης, Max Hollein. Παρέστησαν επίσης ο πρόεδρος της βουλής Κωνσταντίνος Τασούλας και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παναγιώτης Πικραμμένος.
Στις 3 Νοέμβρη ανοίγει επίσημα η έκθεση για το κοινό
Όπως είχε γίνει γνωστό, από τις 3 Νοεμβρίου 2022 έως τις 31 Οκτωβρίου 2023, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να επισκεφτεί την έκθεση «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Πρόκειται για μία έκθεση-συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, η οποία αποτελεί το πρώτο βήμα υλοποίησης της ιστορικής συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του MET (Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης) που κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο τον Σεπτέμβριο και προβλέπει τη σταδιακή επιστροφή στην Ελλάδα της συλλογής 161 πρωτοκυκλαδικών αρχαιοτήτων μοναδικής αρχαιολογικής αξίας του Αμερικανού συλλέκτη Λέοναρντ Στερν.
Τα αγαλματίδια που επιστρέφουν στην Ελλάδα
Τα αριστουργήματα αυτά ανήκαν στην ιδιωτική συλλογή του μανιώδη συλλέκτη Λέοναρντ Στερν, αρκετά από τα οποία μάλιστα είχε επιλέξει να τοποθετήσει σε κεντρικά σημεία της πολυτελούς οικείας του που θυμίζει μουσείο. Η προέλευση της ιδιωτικής αυτής συλλογής δεν έχει γίνει γνωστή, η νομιμότητά της, ωστόσο, δεν έχει αμφισβητηθεί, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, από την αμερικανική δικαιοσύνη.
Αυτή την πολύτιμη συλλογή θέλησε, αρχικά, να παραχωρήσει ο Αμερικανός δισεκατομμυριούχος, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) το οποίο ωστόσο ήρθε άμεσα σε επαφή με το αρμόδιο ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού για να ξεκινήσει ένας διετής μαραθώνιος συνομιλιών και διαπραγματεύσεων μέχρι όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές να καταλήξουν σε συμφωνία.
Σύμφωνα με την σύμβαση εισφοράς, ο Λέοναρντ Στερν δωρίζει την συλλογή του Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού (ΗΑCI), το οποίο είναι πλέον επίσημος κάτοχός της ενώ, όπως ρητά αναφέρεται, στην δεύτερη σύμβαση, που συνυπογράφουν όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές, το Ελληνικό Δημόσιο είναι ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης και νομέας της, συνδυασμός που επιτρέπεται από την ελληνική νομοθεσία.
Πότε θα μπορεί η Ελλάδα να πάρει πίσω τις αρχαιότητες
Μετά το πέρας του χρονικού αυτού διαστήματος τα αρχαία αντικείμενα θα επιστραφούν στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης για να ενσωματωθούν στην υπόλοιπη συλλογή που θα αποτελέσει το υλικό της μεγάλης έκθεσης η οποία θα διαρκέσει από τον Ιανουάριο του 2024 και για 25 χρόνια, έως τον Δεκέμβριο του 2048.
Για δέκα χρόνια, από τις αρχές του 2024 έως το τέλος του του 2033, η συλλογή θα εκτίθεται στο σύνολό της σε ειδική αίθουσα του μουσείου, όπου θα υπάρχει η αναφορά Ελληνική Δημοκρατία – Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας – Δάνειο Κυκλαδικής Τέχνης στο ΜΕΤ.
Μετά τη λήξη της 25ετίας το Ελληνικό Κράτος έχει το δικαίωνα να συμφωνήσει με το ΜΕΤ την παράταση της έκθεσης για επιπλέον 25 χρόνια. Εάν δεν συναφθεί τέτοια συμφωνία η έκθεση στη Νέα Υόρκη θα ολοκληρωθεί και οι αρχαιότητες θα εκτεθούν σε μουσεία της ελληνικής επικράτειας, με τα έξοδα μεταφοράς να αναλαμβάνουν από κοινού το Ελληνικό Κράτος και το Κυκλαδικό Μουσείο.
Αντιδράσεις από τους αρχαιολόγους
Αξίζει να σημειώσουμε πως ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) αντέδρασε από την πρώτη στιγμή στην ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, σημειώνοντας ουσιαστικά πως πρόκειται για κλεμμένα αντικείμενα, που νομιμοποιούνται μέσα από την εν λόγω συμφωνία με το μουσείο της Νέας Υόρκης. Οι Έλληνες αρχαιολόγοι είχα στείλει μάλιστα επιστολή την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου στέλνει ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ζητώντας την αποπομπή στη Βουλή συμφωνία για τα 161 κυκλαδίτικα αγάλματα.
«Τα ευρήματα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού ανευρίσκονται μόνο σε θέσεις της Ελλάδας και όσα βρίσκονται ή και διακινούνται στο εξωτερικό αποτελούν προϊόντα παράνομης εξαγωγής από ελληνικό έδαφος, ως εκ τούτου το ελληνικό δημόσιο έχει κάθε νόμιμο και ηθικό λόγο να διεκδικήσει την κυριότητα και την κατοχή των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων της Συλλογής Στέρν» αναφέρουν χαρακτηριστικά
Όπως έλεγαν πριν από λίγο καιρό «με την κύρωση αυτής της «Συμφωνίας» η ελληνική κυβέρνηση και η ελληνική Βουλή λειτουργούν ως «μεσολαβητές» προκειμένου να νομιμοποιηθεί μια ιδιωτική συλλογή –χωρίς καμία αναφορά ή έλεγχο στην προέλευση και στον τρόπο απόκτησης των αντικειμένων-, προκειμένου να εκτεθούν παρανόμως εξαχθείσες αρχαιότητες σε ένα ιδιωτικό Μουσείο στη Νέα Υόρκη (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης) και σε ένα ιδιωτικό μουσείο στην Ελλάδα (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης) και όχι να επαναπατριστούν».
Επιπλέον, ο ΣΕΑ αναφέρει ως μελανό σημείο της συμφωνίας το γεγονός ότι «δεσμεύει τις ελληνικές κυβερνήσεις για τα επόμενα 50 χρόνια ως το 2073 (!), και τις υποχρεώνει να αποστέλλουν κυκλαδικές αρχαιότητες από ελληνικά Μουσεία προκειμένου αυτές να εκτίθενται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Ν. Υόρκης, εμπλουτίζοντας την συλλογή ενός Μουσείου που επί μακρόν περιλαμβάνει στις συλλογές του αρχαιότητες που έχουν αποδειχθεί προϊόντα παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών».
Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη είχε σημειώσει απαντώντας στις αντιδράσεις πως «δεν υπάρχει κανένα σημείο της συμφωνίας που να αναφέρει τον όρο παραίτηση του ελληνικού Δημοσίου από οτιδήποτε. Είτε από τη διεκδίκηση, είτε από οποιοδήποτε άλλο δικαίωμα, από οποιαδήποτε άλλη συνθήκη υπέρ του ελληνικού Δημοσίου, είτε τώρα, είτε μελλοντικά, είτε δικαστικά, είτε εξώδικα»
