Του Σπύρου Σερμπέτη Παππά
Εν μέσω μιας πρωτοφανούς γεωπολιτικής αστάθειας λίγο πιο έξω από τη γειτονιά μας και με τις τιμές ενέργειας να αγγίζουν τιμές ρεκόρ, η Ελλάδα και η Ευρώπη μοιάζουν έρμαια της εξάρτησής τους από «παίκτες» εκτός εδαφών τους.
Ενάργεια ονομάζεται η καθαρότητα νοημάτων, η σαφήνεια των όρων. Εναργής, δηλαδή, είναι αυτός που διακρίνεται ως κάτι το καθαρό, ο διαυγής. Οι εξελίξεις, όμως, στον πλανήτη αναφορικά με το κύμα ανατιμήσεων στην αγορά της ενέργειας (και τελικά στην τσέπη του καταναλωτή) μόνο εναργείς δεν είναι και ως εκ τούτου η ενέργεια, κάθε άλλο παρά από ενάργεια δεν συνοδεύεται.
Γιατί ακριβαίνουν όλα;
Στον απόηχο της ανακοίνωσης της ΕΛΣΤΑΤ για πληθωρισμό 6,2% τον Ιανουάριο, σπάζοντας το αντίστοιχο ρεκόρ 25ετίας, και των λογαριασμών ρεύματος που έρχονται συχνότατα με τριψήφια ποσά στους καταναλωτές, γεννάται το ερώτημα: «γιατί;»
Καθώς βασικοί τροφοδότες της έκρηξης του πληθωρισμού είναι οι ανατιμήσεις στην ενέργεια, (φυσικό αέριο άνοδος 154,5%, ηλεκτρικό ρεύμα 56,7%, πετρέλαιο θέρμανσης με 36% και καύσιμα και λιπαντικά 21,6%) η απάντηση σε αυτό το γιατί που ψελλίζουν εκατομμύρια Έλληνες θα πρέπει να την αναζητήσουμε εκεί.
Τι έχει αλλάξει και το αγαθό της ενέργειας, του κινητήριου μοχλού για την οικονομική δραστηριότητα εν γένει, είναι πλέον τόσο ακριβό; Η απάντηση είναι πολυπαραγοντική: αρχικά, μια εξέταση σχετικά με τους ενεργειακούς πόρους και το ποσοστό συμμετοχής τους στην «οικονομική ατμομηχανή» είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Από που εκπορεύεται η ενέργεια στην Ευρώπη
Όσον αφορά την Ευρώπη, το ποσοστό των διαφορετικών ενεργειακών πόρων στο τελικό προϊόν της παραγόμενης ενέργειας έχει ως ακολούθως:
Όπως φαίνεται από το γράφημα, η εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τους υδρογονάνθρακες είναι ακόμη μείζονος σημασίας για το οικοδόμημα των Βρυξελλών: περί το 60% του συνόλου της ενέργειας που καταναλώνουμε στην Ένωση προέρχεται από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, ενώ αν υπολογιστεί και το ποσοστό του άνθρακα στο ενεργειακό μίγμα, τότε τα ¾ της παραγόμενης ενέργειας στην ΕΕ είναι προϊόν χρήσης μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αν η έρευνα, δε, εστιάσει στην Ελλάδα, τα πράγματα γίνονται ακόμη περισσότερο ευκρινή:
- 54,9% της ενέργειας χρησιμοποιεί ως καύσιμη ύλη το πετρέλαιο
- 17,2% της ενέργειας προέρχεται από το φυσικό αέριο
- 12,4% της ενέργειας είναι αποτέλεσμα καύσης άνθρακα
- 12,2% της ενέργειας είναι προϊόν παραγόμενο από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
- 3,3% της ενέργειας έχει ως προέλευση άλλες πηγές
Η εξαρτώμενη ενεργειακά Ευρώπη
Από τα παραπάνω, μπορεί να εξαχθεί ένα εξόφθαλμο συμπέρασμα. Αφενός, παρά τις εξαγγελίες και τους στόχους για «πράσινη ανάπτυξη», η Ευρώπη εξακολουθεί να στηρίζεται σε ένα οικονομικό μοντέλο πεπερασμένων δυνατοτήτων, χωρίς να φαίνεται να στοχεύει όπως πρέπει στη χάραξη ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού.
Αφετέρου, οι Βρυξέλλες μοιάζουν δέσμιες, εξαρτώμενες πολύ άμεσα από το εξωτερικό περιβάλλον, προκειμένου να διατηρήσουν την οικονομική τους ρώμη και ευρωστία. Είναι χαρακτηριστικό πως η αφετηρία παραγωγής του ενεργειακού αγαθού προέρχεται κατά κύριο λόγο από πηγές εκτός της επικράτειας της ΕΕ!
Συγκεκριμένα, το 61% του συνόλου της καταναλισκόμενης ενέργειας στην Ευρώπη εισάγεται και μόλις το 39% αυτής παράγεται «εντός τειχών» της Ένωσης.
Κατά συνέπεια, γίνεται αντιληπτός και ο μοχλός πίεσης που μπορεί να τεθεί σε ισχύ σε βάρος της Ευρώπης, σχετικά με την επίτευξη στόχων πολιτικής φύσης, εφόσον τα δύο πεδία – οικονομία και πολιτική – είναι έντονα συνδεδεμένα.
Ποιοι πιέζουν ενεργειακά την Ευρώπη
Τον ισχυρισμό αυτόν αποδεικνύει η θεώρηση των σημαντικότερων ενεργειακών εταίρων, από τους οποίους η Ένωση προμηθεύεται την ενέργεια:
Πρώτη σταθερά είναι η Ρωσία, με τη Μόσχα να εξάγει στην ΕΕ σταθερά άνω του 40% του ποσοστού του φυσικού αερίου και του άνθρακα που η τελευταία εισάγει. Αντίστοιχα, η «αρκούδα» είναι η προμηθεύτρια ποσοστού που υπερβαίνει το 1/4 του συνόλου του εισαγόμενου αργού πετρελαίου στο έδαφος της Ένωσης.
Πρόκειται για τη μοναδική περίπτωση, όπου μία και μόνο χώρα διατηρεί τα πρωτεία σε οποιαδήποτε κατηγορία ενεργειακού αγαθού και αν μπει στο μικροσκόπιο, γεγονός που προσφέρει ένα όπλο στη Μόσχα, προκειμένου να θέσει ζητήματα και να διαμορφώσει δεδομένα στο γεωπολιτικό τερέν υπέρ της.
Αντίστοιχα, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η ενεργειακή εξάρτηση είναι πολύ μεγαλύτερη, καθώς τα 4/5 του πετρελαίου που χρησιμοποιείται εγχώρια εισάγεται από το εξωτερικό.
Και με την Αμερική, τι συμβαίνει;
Σε ό,τι αφορά την Ουάσιγκτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν εντελώς τους όρους του ενεργειακού παιχνιδιού: η Αμερική είναι η κορυφαία παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο, αφήνοντας σταθερά τη Ρωσία στη δεύτερη θέση, ενώ παράλληλα το 2022 θα είναι η χρονιά, όπου η κυρίαρχη υπερδύναμη στον πλανήτη θα υπερβεί Αυστραλία και Κατάρ στην παραγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (liquified natural gas, LNG), καθιστώντας και εδώ πρώτη την Αμερική.
Σε μια περίοδο, λοιπόν, κατά την οποία η Ευρώπη είδε τις τιμές του φυσικού αερίου να τετραπλασιάζονται και τη Ρωσία να αυξάνει το τμήμα της παραγωγής της για να καλύψει εγχώριες ανάγκες, η Αμερική δείχνει να επηρεάζεται ελάχιστα από αυτές τις αρνητικές δυναμικές, που ταλανίζουν τον «παλαιό κόσμο».
Αντίθετα, οι συνθήκες δείχνουν να την ευνοούν: τον περασμένο μήνα, για πρώτη φορά στα χρονικά, οι ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου που τροφοδοτούν την Ευρώπη ξεπέρασαν το φυσικό αέριο που εισάγει η Ευρώπη μέσω αγωγών, δείχνοντας πως μια μεταστροφή σχετικά με τους ενεργειακούς παίκτες και τη σημασία τους έχει πιθανότατα ήδη τεθεί εν κινήσει.
Το γεωπολιτικό παιχνίδι της ενέργειας
Με βάση τα παραπάνω, θα μπορούσε κανείς να εξάγει πολύ χρήσιμα συμπεράσματα αναφορικά με όσα διαδραματίζονται τις τελευταίες ημέρες (αν όχι χρόνια) στην ανατολική Ευρώπη. Η προσέγγιση των ΗΠΑ σε ενεργειακό και γεωστρατηγικό επίπεδο στις χώρες της Βαλτικής και τις όμορες χώρες της Ρωσίας, αλλά και η αίσθηση αυτοπεποίθησης της Δύσης έναντι τις Μόσχας μπορούν να εξηγηθούν πολύ πιο ευκρινώς έχοντας στο νου τα παραπάνω στοιχεία.
Ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος, χωρίς ωστόσο το «ιδεολογικό περιτύλιγμα» άλλων εποχών, μοιάζει να ξεδιπλώνεται και η καχυποψία ένθεν κακείθεν βρίσκεται στο απόγειό της. Η παγκόσμια οικονομία, μετά από τα σφοδρά πλήγματα της πανδημίας και της απουσίας επενδύσεων σε «ενεργειακά αποθέματα» που θα διασφαλίσουν το ενεργειακό μας παρόν και μέλλον, προσπαθεί να ορθοποδήσει. Εν τω μεταξύ, όλα γύρω μας ακριβαίνουν…
