Ψυχική υγεία! Βγαίνοντας από ένα σκοτεινό και μακρύ τούνελ που λέγεται «πανδημία του κορονοϊού», εκείνο που μένει στις «απελευθερωμένες κοινωνίες» είναι ζητήματα ψυχής, σύμπνοιας του εύρωστου σώματος με το ισορροπημένο μυαλό. Αν και μια κρίση πανικού δεν είναι σε καμία περίπτωση σημείο του μετά-covid καιρού, ίσως όλη αυτή η διάρκεια on-off της ζωής να το γιγάντωσε δυσανάλογα.
Ένας στους τρεις εργαζόμενους στην Ελλάδα δηλώνει ότι εμφάνισε αδυναμία και ζαλάδα, ενώ το 15% αυτών ανέφεραν ναυτία ή στομαχικές διαταραχές και 1 στους 10 παρατήρησε δυσκολία στην αναπνοή και πόνους στην καρδιά ή στο στήθος.
Σύμφωνα με έρευνα του 2021 της ΕΥ Ελλάδος, της Hellas EAP και του Εργαστηρίου Πειραματικής Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ για την επιρροή της πανδημίας στον πληθυσμό, έντονα είναι τα φαινόμενα σωματοποίησης, δηλαδή της έκφρασης των ψυχολογικών ή συναισθηματικών προβλημάτων ως σωματικά συμπτώματα, όπως ο πονοκέφαλος, το έντονο στρες και οι κρίσεις πανικού.
Βγαίνεις από το σπίτι όπως συνήθως και ξαφνικά σε καταβάλει ένας ακατανίκητος φόβος. Ενδεχομένως να νιώθεις την αναπνοή σου να κονταίνει, ιδρώνεις και μια απλή επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ μοιάζει με θανάσιμη απειλή. Τι συνιστά άραγε μια κρίση πανικού, πότε η έντονη αυτή δυσφορία είναι απλά αποτέλεσμα έντονου στρες και υπάρχουν άραγε συνταγές «κονσέρβα» για να νικήσει κανείς αυτόν τον «αόρατο» εχθρό;
Ο Κοινωνικός Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπευτής Γιώργος Καραδάκης περιγράφει στο The Standard τα χαρακτηριστικά που περιλαμβάνει μια κρίση πανικού, όσο αυτά μπορούν να γενικευτούν σε λίστες που αφορούν άκριτα τους πάντες και υπογραμμίζει πόσο σημαντικό είναι να απευθύνεται κανείς στον καθ’ ύλην αρμόδιο.
Η κρίση πανικού δεν «χτυπά» καμπανάκι
«Δυστυχώς οι κρίσεις πανικού δεν προειδοποιούν, τουλάχιστον η πρώτη κρίση πανικού. Δουλεύει όπως ένα καλό θρίλερ, όπου αμέριμνα κοιτάς μια κλειστή πόρτα και ξαφνικά ανοίγει και πετάγεται ο “κακός”» περιγράφει ο κ. Καραδάκης και εξηγεί πως η κρίση πανικού πυροδοτεί έναν ανεξήγητο φόβο για πράγματα που παλιότερα δεν μας τρόμαζαν. Για παράδειγμα μια πτήση με το αεροπλάνο ή μια διαδρομή με το μετρό ή το λεωφορείο.
Κι εκεί ξεκινά ένα καθοδικό σπιράλ που «βυθίζει» κατά κάποιο τρόπο το άτομο σε έναν φαύλο κύκλο. «Ακριβώς επειδή η πρώτη κρίση πανικού είναι τόσο ξαφνική και τόσο έντονη, πυροδοτεί αυτόματα τον φόβο ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να βιώσω τον ίδιο πανικό, την ίδια κρίση, άξαφνα. Αυτό είναι που ξεκινάει τον φαύλο κύκλο κρίσεων πανικού, ο φόβος του φόβου του νέου σοκ, δημιουργεί εκρήξεις στρες» αναφέρει.
Άλλο κρίση πανικού κι άλλο κρίση άγχους
Λένε (αν και το λένε εδώ και πολλά χρόνια πλέον) πως το στρες, το άγχος είναι η ασθένεια των καιρών μας. Συχνά μάλιστα, η κοινή γνώμη αντιμετωπίζει επικριτικά γνωματεύσεις που αποδίδουν σωματοποιημένα συμπτώματα στο άγχος. «Δεν βρίσκει τι έχω και λέει ότι είναι από το άγχος»! Πόσες φορές δεν έχει ειπωθεί αυτή η κουβέντα σε παρέες; Σε κάθε περίπτωση η κρίση πανικού διακρίνεται από πολύ πιο έντονα συμπτώματα που τη διαχωρίζουν από το στρες.
«Οι κρίσεις πανικού εμφανίζονται ξαφνικά και μπορεί να συμβούν με ή χωρίς αναγνωρίσιμο έναυσμα. Ενώ οι κρίσεις άγχους εμφανίζονται επίσης ξαφνικά, τα συμπτώματα άγχους όμως ακολουθούν μια περίοδο υπερβολικής ανησυχίας» σημειώνει ο Γιώργος Καραδάκης. «Τα συμπτώματα άγχους μπορεί να γίνουν πιο έντονα μέσα σε λίγα λεπτά ή ώρες. Είναι συνήθως λιγότερο έντονα από αυτά των κρίσεων πανικού» συμπληρώνει.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν κοινά συμπτώματα μεταξύ των δύο καταστάσεων:
- η νευρικότητα,
- ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός,
- η γρήγορη αναπνοή,
- ο τρόμος,
- ο ιδρώτας,
- η αίσθηση επικείμενου κινδύνου,
- η δυσκολία συγκέντρωσης,
- οι διαταραχές ύπνου και οι σωματικοί πόνοι.
Ποια είναι τελικά η ειδοποιός διαφορά: «Την κρίση πανικού την διαχωρίζουν συμπτώματα όπως η αίσθηση απώλειας του ελέγχου, ο φόβος για τον επικείμενο θάνατο και η αίσθηση απώλειας εαυτού» αναφέρει ο ειδικός. Επιπλέον, «η διάρκεια μια κρίσης πανικού είναι από πέντε έως είκοσι λεπτά. Συνοπτικά οι κρίσεις πανικού έχουν μικρότερη διάρκεια και μεγαλύτερη ένταση συμπτωμάτων από τις κρίσεις άγχους».
Τι πυροδοτεί μια κρίση πανικού;
Η ατέρμονη απορία όλων, σε καταστάσεις που δεν είναι ορατές, όπως ένα χτύπημα στο χέρι, ένα κόψιμο, μια αδιαθεσία στο στομάχι, είναι πώς θα μπορούσε να αντιληφθεί με αντίστοιχο τρόπο την αιτία μιας κατάστασης όπως η κρίση πανικού ή άγχους.
«Οι ακριβείς αιτίες των διαταραχών άγχους και πανικού δεν είναι σαφείς και σίγουρα είναι εξατομικευμένες. Οι άνθρωποι πιθανότατα αναπτύσσουν αυτές τις διαταραχές λόγω ενός συνδυασμού γενετικών, ιατρικών και εξωτερικών παραγόντων» μας λέει ο ψυχολόγος.
«Ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει άγχος ή κρίσεις πανικού λόγω περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων, απόσυρσης από το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, χρόνιες παθήσεις ή χρόνιο πόνο, παρενέργειες φαρμάκων, φοβίες (υπερβολικοί φόβοι για αντικείμενα ή καταστάσεις), έκθεση σε ψυχικό τραύματα, υπερβολική χρήση διεγερτικών όπως η καφεΐνη και τα λοιπά» συμπληρώνει για ορισμένους από τους λόγους που εμφανίζεται μια κρίση πανικού.
«Σίγουρα για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, τα ερεθίσματα αλλά και το ψυχολογικό ιστορικό που τον οδηγεί σε κρίσεις πανικού ή άγχους είναι ξεχωριστό» τονίζει επίσης ο ψυχολόγος.
Τι μπορώ να κάνω;
Αφορμή για την κουβέντα με τον κύριο Καραδάκη στάθηκε μια ανάρτηση των New York Times στο Instagram, στην οποία αφού περιγράφονται μερικά από τα πιο συνήθη συμπτώματα – σύμφωνα με το δημοσίευμα – δίνονται συμβουλές για τους τρόπους αντιμετώπισης μιας κρίσης πανικού. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως βοηθά να υπενθυμίζει το άτομο στον εαυτό του πως έχει περάσει ξανά παρόμοια κρίση πανικού, να έχει ένα άτομο εμπιστοσύνης που μπορεί να καλέσει και να απαριθμεί χρώματα.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η πραγματικότητα ωστόσο είναι κατά τι διαφορετική. «Υπάρχουν εκατοντάδες και καμία» τεχνικές για να αντιμετωπιστεί μια κρίση πανικού. «Με ένα γρήγορο ψάξιμο σε κάποια μηχανή αναζήτησης στο διαδίκτυο κανείς μπορεί να βρει ίσως και αναρίθμητους τρόπους και τεχνικές αποφυγής ή θεραπείας των κρίσεων πανικού ή άγχους. Μερικά στατιστικά επιτυχημένα και άλλα όχι» σημειώνει ο κ. Καραδάκης.
Για παράδειγμα, ιδιαίτερα δημοφιλές είναι ένα σχετικό βίντεο του BBC, για το πώς μπορεί κανείς να βοηθήσει έναν φίλο που περνά μια κρίση πανικού:
«Όπως το αίτιο είναι διαφορετικό από άνθρωπο σε άνθρωπο έτσι είναι και η θεραπεία. Όπως δεν υπάρχει μία αντιβίωση για όλους τους ιούς δεν υπάρχει και μία τεχνική ή θεραπεία για κάθε άνθρωπο» περιγράφει με πολύ γλαφυρό τρόπο.
«Η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπέια, είναι ένας τρόπος ψυχοθεραπείας που έχει αποδειχθεί κλινικά ότι μπορεί να προσφέρει θεραπευτικά αποτελέσματα στις κρίσεις άγχους και πανικού» συνεχίζει. «Δεν είναι μία τεχνική, δεν είναι ένα είδος θεραπείας, είναι μια ολόκληρη σχολή ψυχοθεραπείας που λειτουργεί όπως όλα τα ψυχοθεραπευτικά μοντέλα εξατομικευμένα και όχι γενικά».
Μπορώ να βγω μόνο από το τούνελ;
«Η πόρτα του ειδικού ψυχικής υγείας θα πρέπει να χτυπάει πάντα για τους ίδιους λόγους που χτυπάει και η πόρτα ενός γιατρού: Όταν το άτομο εντοπίζει προβλήματα στην ψυχική ή σωματική του υγεία τα οποία του δημιουργούν δυσκολίες στην καθημερινότητα που τον κάνουν να νιώθει ότι χρειάζεται βοήθεια». Αυτή η φράση αποκωδικοποιεί με τον καλύτερο τρόπο την απάντηση στο ερώτημα αν μπορώ να γίνω ο «γιατρός του εαυτού» κι αν στοιβάζοντας τις κρίσεις πίσω στο μυαλό μου, κάποτε θα τις κατατροπώσω.
«Δεν θα πάμε στον γιατρό οι περισσότεροι για ένα πιάσιμο στον καρπό για παράδειγμα… κάποιοι θα πάνε! Κανένας από τους δύο δεν είναι λάθος. Το λάθος είναι να μην ζητάμε βοήθεια όποτε και από όποιον πιστεύουμε ότι τη χρειαζόμαστε» εξηγεί ο Γιώργος Καραδάκης.
Η λογική είναι απλή. «Στο διατροφολόγο μπορείς να πας για είκοσι, μπορείς όμως και για δύο κιλά. Ο καθένας μας είναι τόσο ξεχωριστός όσο και οι ανάγκες μας, αρκεί να μην τις παραβλέπουμε ή να τις ενοχοποιούμε» διαπιστώνει.
Κλείνοντας, εκείνο που αντιθέτως θα μπορούσε να γίνει και στο οποίο η χώρα μας υστερεί είναι περισσότερη μελέτη πάνω σε ζητήματα ψυχικής υγείας. Όσο περισσότερα γνωρίζουμε εδώ, λόκαλι που λένε, τόσο καλύτερα. «Δυστυχώς το ερευνητικό κομμάτι, πόσο μάλλον για την ψυχική υγεία, δεν χρηματοδοτείται επαρκώς στη χώρα μας, για να έχουμε επαρκή στοιχεία» σχολιάζει ο Ψυχολόγος στο ερώτημά μας για την εικόνα των κρίσεων πανικού στην Ελλάδα.
*Ο Γεώργιος Παναγιώτης Καραδάκης (Msc) Κοινωνικός Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπευτής, γεννήθηκε στην Αθήνα όπου μεγάλωσε και μαθήτευσε. Έπειτα πήγε στο Λονδίνο για σπουδές και παρέμεινε εκεί για μεταπτυχιακές σπουδές και εξειδικεύτηκε στην Κοινωνική Ψυχολογία, την Ψυχανάλυση, την Κλινική και Συνθετική Ψυχοθεραπεία.
