Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας ή αλλιώς Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι, είναι διεθνής συμφωνία που θεσπίζει νομικό πλαίσιο για όλες τις θαλάσσιες δραστηριότητες. Από τον Ιούνιο του 2016, 168 χώρες είναι συμβαλλόμενα μέρη.
Η Σύμβαση προέκυψε από την τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III), η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1973 και 1982. Αντικατέστησε τέσσερις συνθήκες της Σύμβασης του 1958 για την Ανοικτή Θάλασσα. Ετέθη σε ισχύ το 1994, έναν χρόνο αφότου η Γουιάνα έγινε το 60ο έθνος που επικύρωσε τη συνθήκη.
Παρόλα αυτά, η Τουρκία δεν έχει ψηφίσει τη Συνθήκη και δεν σκοπεύει να το κάνει, κάτι που φαίνεται και από το γεγονός ότι απορρίπτει οποιαδήποτε δικαιοδοσία της Ελλάδας για ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα και κυριαρχία των νησιών.
Νωρίτερα σήμερα, ο γενικός γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του υπουργείου Εξωτερικών, Γιάννης Χρυσουλάκης, βρέθηκε στην αδελφοποίηση της Σητείας με την τζαμαϊκανή πόλη Μοντέγκο Μπέι.
Ο κ. Χρυσουλάκης τόνισε ότι η αδελφοποίηση των δύο πόλων πρεσβεύει τις βασικές αξίες της φιλίας, της συνεργασίας και της αμοιβαίας ευαισθητοποίησης και φέρνει κοντά δύο λαούς τόσο μακρινούς -από την Ελλάδα και την Τζαμάικα- αλλά με πολλά κοινά χαρακτηριστικά και φιλοδοξίες, όπως σημειώνεται σε ανακοίνωση της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας.
Καλωσόρισα τους εκπροσώπους του δήμου Montego Bay της #Jamaica στην #Ελλάδα, στην #Κρήτη & στη #Σητεία, ευχαριστώντας τον κ.Ζερβάκη για την φιλοξενία & πρωτοβουλία#Greece #montegobay #UNCLOS #Τζαμάικα #Sitia #Crete #δημόσια_διπλωματία #public_diplomacyhttps://t.co/u0RRZ3lGXs
— Γιάννης Χρυσουλάκης (@johnchrysoul) September 23, 2022
Τι αντικαθιστά η Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι
Η Συνθήκη αντικαθιστά την παλαιότερη έννοια «ελευθερίας των θαλασσών», που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα.
Σύμφωνα με αυτήν την ιδέα, τα εθνικά δικαιώματα περιορίζονταν σε μια συγκεκριμένη ζώνη υδάτων που εκτείνεται από τις ακτές ενός έθνους, συνήθως 3 ναυτικά μίλια (5,6 χλμ.).
Όλα τα ύδατα πέρα από τα εθνικά όρια θεωρούνταν διεθνή ύδατα: διαθέσιμα σε όλα τα έθνη, αλλά δεν ανήκαν σε κανένα από αυτά. Η Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι δεν ασχολείται με θέματα εδαφικών διαφορών ή με την επίλυση ζητημάτων κυριαρχίας, καθώς ο τομέας αυτός διέπεται από κανόνες του εθιμικού διεθνούς δικαίου σχετικά με την απόκτηση και την απώλεια εδαφών.
Μεταξύ άλλων, καλύπτει τα ακόλουθα θέματα για το δίκαιο της θάλασσας: όρια θαλάσσιων ζωνών, αποκλειστική οικονομική ζώνη, υφαλοκρηπίδα και ανοιχτή θάλασσα, δικαιώματα ναυσιπλοΐας και στενά για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, αρχιπελαγικά κράτη, ειρήνη και ασφάλεια στους ωκεανούς και τις θάλασσες, διατήρηση και διαχείριση των έμβιων θαλάσσιων πόρων, προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, θαλάσσια επιστημονική έρευνα, και διαδικασίες επίλυσης διαφορών.
Πως επηρεάζεται η Ελλάδα
Από όσα αναφέρει η Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι προκύπτουν και ερωτήματα που αφορούν το παράδειγμα της Ελλάδας.
Τελικά η Ελλάδα είναι μόνη της ή ανήκει σε μια ένωση χωρών; Τα σύνορα της Ελλάδας είναι μόνο δικά της ή είναι και ευρωπαϊκά ; Και αφού η θάλασσα έχει σύνορα , τελικά υπάρχει κάποιος νόμος ο οποίος τα οριοθετεί;
Τις απαντήσεις δίνει το Άρθρο 121 της Συνθήκης, το οποίο αναφέρει:
- Νήσος είναι μια φυσικά διαμορφωμένη περιοχή ξηράς που περιβρέχεται από ύδατα και βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια των υδάτων κατά τη μέγιστη πλημμυρίδα.
- Η χωρική θάλασσα, η συνορεύουσα ζώνη, η αποκλειστική οικονομική ζώνη και η υφαλοκρηπίδα μιας νήσου καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας σύμβασης που εφαρμόζονται στις άλλες ηπειρωτικές περιοχές.
- Οι βράχοι οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή, δεν θα έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη ή υφαλοκρηπίδα.
Τι συμβαίνει όμως όταν το Δίκαιο της Θάλασσας δεν αναγνωρίζεται από ένα γειτονικό κράτος;
Όταν γειτονικές χώρες έχουν διαφορές ως προς τον καθορισμό της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ή των άλλων ζωνών θαλάσσιας δικαιοδοσίας (χωρικά ύδατα, ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, γειτνιάζουσα ζώνη) στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων, διευθετούνται με συμφωνία ύστερα από διαπραγματεύσεις στη βάση της μέσης γραμμής. Αυτό έγινε στην περίπτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις συμφωνίες με την Αίγυπτο το 2003, το Λίβανο το 2007 και το Ισραήλ το 2010.
Όταν δεν επιτυγχάνεται συμφωνία μέσω διαπραγματεύσεων, ο ενδεδειγμένος τρόπος επίλυσης της διαφοράς, βάσει του Κεφαλαίου 15 της Συνθήκης, είναι μέσω αναφοράς σε ένδικα μέσα, όπως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας και η επιδιαιτησία, βάσει του παραρτήματος 7 της Συνθήκης.
Υπάρχουν διάφορες τέτοιες περιπτώσεις (Λιβύης-Μάλτας, Δανίας-Νορβηγίας, Κατάρ-Μπαχρέιν, Νιγηρίας-Καμερούν, Ρουμανίας-Ουκρανίας, Μπαγκλαντές-Μιανμάρ, Γουϊάνα-Σουρινάμ, Μπαρμπάντος-Τρινιντάντ και Τομπάγκο) που λύθηκαν από τη Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι.
Η στάση της Τουρκίας
Η Τουρκία είναι από τις λίγες χώρες που δεν υπέγραψε τη Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι, αμφισβητεί το δικαίωμα των ελληνικών νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και συστηματικά από τότε είναι σε καθεστώς απομόνωσης όσο αφορά τα θέματα του δικαίου της θάλασσας.
Η Τουρκία ψήφισε εναντίον της Συνθήκης το 1982 και έκτοτε καταψηφίζει στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών κάθε έτος την σχετική απόφαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Πιο πρόσφατα, το Δεκέμβριο του 2012, ήταν η μόνη χώρα που καταψήφισε και κατά συνέπεια είναι πλήρως απομονωμένη σ’ αυτό το θέμα.
Επιμένει στον ισχυρισμό ότι το να έχουν πλήρη δικαιώματα οι νήσοι ισχύει μόνο σε ανοικτούς ωκεανούς, όπου η επέκταση στα 200 ναυτικά μίλια δεν επηρεάζει άλλα κράτη και ότι, σε Κλειστές ή Ημίκλειστες Θάλασσες, (Μεσόγειος, Καραβαϊκή, Μαύρη Θάλασσα, Βαλτική κλπ) να ισχύουν ειδικοί κανόνες.
Χωρικά ύδατα
Η Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι ορίζει ότι κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει τα χωρικά του ύδατα μέχρι ενός ορίου που δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενου από τη γραμμή βάσης που καθορίζεται στη Σύμβαση. Στα πλοία δόθηκε το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης μέσω οποιωνδήποτε χωρικών υδάτων.
Ως «αβλαβής διέλευση» ορίζεται από τη σύμβαση η διέλευση μέσα από ύδατα με ταχύ και συνεχή τρόπο, που δεν είναι «επιβλαβής για την ειρήνη, την καλή τάξη ή την ασφάλεια» του παράκτιου κράτους. Το ψάρεμα, η ρύπανση, η πρακτική των όπλων και η κατασκοπεία δεν είναι «αβλαβή», και τα υποβρύχια και άλλα υποθαλάσσια οχήματα πρέπει να πλοηγούνται στην επιφάνεια και να δείχνουν τη σημαία τους.
Τα έθνη μπορούν επίσης να αναστείλουν προσωρινά την αβλαβή διέλευση σε συγκεκριμένες περιοχές των χωρικών τους υδάτων, εάν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο για την προστασία της ασφάλειάς τους.
Όταν οι ακτές δύο κρατών είναι γειτονικές ή αντικριστά, κανένα από αυτά τα κράτη δεν έχει το δικαίωμα, εκτός εάν συμφωνηθεί διαφορετικά, να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα πέρα από μια μέση γραμμή της οποίας τα σημεία απέχουν ίση απόσταση από τα πλησιέστερα σημεία των γραμμών βάσης από τα οποία μετρώνται τα χωρικά ύδατα καθενός από τα εν λόγω κράτη, εκτός εάν λόγω της ύπαρξης ιστορικών δικαιωμάτων ή άλλων ειδικών περιστάσεων, είναι απαραίτητο να οριοθετηθούν τα χωρικά ύδατα και των δύο κρατών με άλλο τρόπο.
Συνορεύουσα Ζώνη
Πέρα από το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, υπάρχουν άλλα 12 ναυτικά μίλια από τη γραμμή βάσης, η συνορεύουσα ζώνη. Εδώ ένα κράτος μπορεί να συνεχίσει να επιβάλλει νόμους, για την:
- Αποτροπή παραβιάσεων των τελωνειακών, φορολογικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών νόμων και κανονισμών που διαπράττονται στο έδαφός του ή στα χωρικά του ύδατα
- Τιμωρία των παραβιάσεων εκείνων των νόμων και κανονισμών που διαπράττονται στο έδαφός του ή στα χωρικά του ύδατα.
ΑΟΖ
Η αποκλειστική οικονομική ζώνη δεν μπορεί να εκτείνεται πέραν των 200 ν.μ. (370 χμ.) από τη γραμμή βάσης. Σε αυτήν την περιοχή, το παράκτιο έθνος έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης όλων των φυσικών πόρων. Σε ειδικές περιστάσεις, ο όρος μπορεί να περιλαμβάνει τα χωρικά ύδατα και ακόμη και την υφαλοκρηπίδα. Πιο συγκεκριμένα, στην ΑΟΖ, το παράκτιο κράτος διαθέτει:
- Κυριαρχικά δικαιώματα για σκοπούς εξερεύνησης και εκμετάλλευσης, διατήρησης και διαχείρισης των φυσικών πόρων, έμβιων και μη, των υδάτων που γειτνιάζουν με τον βυθό και του βυθού και του υπεδάφους, καθώς και σε σχέση με άλλες δραστηριότητες με σκοπό την εξερεύνηση και οικονομική εκμετάλλευση της περιοχής, όπως παραγωγή ενέργειας που προέρχεται από τα υδάτινα ρεύματα και τους ανέμους,
- Δικαιοδοσία, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της Σύμβασης, όσον αφορά:
- ίδρυση και χρήση τεχνητών νησιών, εγκαταστάσεων και κατασκευών
- θαλάσσια επιστημονική έρευνα
- προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος
- Άλλα δικαιώματα και υποχρεώσεις που προβλέπονται στην ίδια Σύμβαση.
Η ΑΟΖ εισήχθη για να σταματήσουν οι ολοένα και πιο έντονες συγκρούσεις για τα αλιευτικά δικαιώματα, αλλά και για τη δυνατότητα εξόρυξης του πετρελαίου.
Από το 1947 που πέτυχε η υπεράκτια τοποθέτηση πλατφόρμας πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού, η οποία επαναλήφθηκε σύντομα σε άλλα μέρη του κόσμου, μέχρι το 1970 ήταν τεχνικά εφικτό να λειτουργήσει σε ύδατα βάθους 4.000 μέτρων.
Τα ξένα κράτη έχουν την ελευθερία ναυσιπλοΐας και υπερπτήσεων πάνω από την ΑΟΖ, με την επιφύλαξη των κανονισμών των παράκτιων κρατών. Τα ξένα κράτη μπορούν επίσης να τοποθετήσουν υποθαλάσσιους σωλήνες και καλώδια.
Υφαλοκρηπίδα
Η υφαλοκρηπίδα είναι η φυσική προέκταση μιας ηπείρου, η οποία καλύπτεται κατά τη διάρκεια μεσοπαγετώνων περιόδων όπως η σημερινή εποχή από σχετικά ρηχές θάλασσες και κόλπους. Ξεκινάει από την ακτή και συνήθως καταλήγει σε ένα σημείο στην περιοχή της αυξανόμενης κλίσης. Ο βυθός πίσω από αυτή την κλίση είναι το υφαλοπρανές. Πίσω από το υφαλοπρανές βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμα, που καταλήγει να ενώνεται με τον βαθύ βυθό, την αβυσσαλέα πεδιάδα.
Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι, η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους περιλαμβάνει την κοίτη και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών που εκτείνονται πέρα από τα χωρικά ύδατά του και σε όλη τη φυσική επέκταση της επικράτειάς του μέχρι το εξωτερικό άκρο του ηπειρωτικού περιθωρίου ή μέχρι μια απόσταση των 200 ν.μ. από τη γραμμή βάσης, στην περίπτωση όπου το εξωτερικό άκρο της ηπείρου δεν φτάνει σε αυτή την απόσταση.
Με τη σειρά του, το ηπειρωτικό περιθώριο περιλαμβάνει τη βυθισμένη επιμήκυνση της ηπειρωτικής μάζας του παράκτιου κράτους και αποτελείται από την κοίτη και το υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας, το υφαλοπρανές και το ηπειρωτικό ανύψωμα. Δεν περιλαμβάνει τον βαθύ ωκεάνιο πυθμένα με τις ωκεάνιες κορυφογραμμές του ή το υπέδαφός του.
Η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους μπορεί να υπερβαίνει τα 200 ν.μ. μέχρι να τελειώσει η φυσική παράταση. Ωστόσο, δεν μπορεί ποτέ να υπερβαίνει τα 350 ν.μ. (650 χλμ.) από τη γραμμή βάσης, ούτε μπορεί να υπερβαίνει τα 100 ν.μ. (190 χλμ) πέρα από το ισοβαθές των 2.500 μέτρων (η γραμμή που συνδέει το βάθος των 2 500 μ).
Τα παράκτια κράτη έχουν το δικαίωμα να συλλέγουν ορυκτά και μη έμβια υλικά στο υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας τους, με τον αποκλεισμό άλλων κρατών. Τα παράκτια κράτη έχουν επίσης αποκλειστικό έλεγχο στους έμβιους πόρους που είναι «συνδεδεμένοι» στην υφαλοκρηπίδα, αλλά όχι σε πλάσματα που ζουν στη στήλη του νερού πέρα από την αποκλειστική οικονομική ζώνη.
