Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν είχε την Παρασκευή συνομιλίες με υψηλόβαθμους αξιωματούχους στους τομείς ασφαλείας με θέμα την κατάσταση των προσπαθειών που καταβάλλει η Ρωσία να επεκτείνει νομικά τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδα της στον Αρκτικό Ωκεανό.
Η Ρωσία το 2021 υπέβαλε αίτηση στα Ηνωμένα Έθνη προσβλέποντας στον επαναπροσδιορισμό της υφαλοκρηπίδας της, η οποία πιστεύεται ότι περιλαμβάνει τεράστια ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η Μόσχα έλεγε εκείνη την χρονική περίοδο ότι θέλει πολύ περισσότερο αρκτικό πυθμένα, μια κίνηση που είχε επιπτώσεις για τον Καναδά και τη Δανία που έχουν τις δικές τους διεκδικήσεις.
Η στάση που κρατάει η Ρωσία
«Έχουμε πολλά σημαντικά θέματα σήμερα, συνάδελφοι, που αφορούν τόσο την εσωτερική ατζέντα όσο και το ζήτημα του εξωτερικού ορίου της υφαλοκρηπίδας της Ρωσίας στον Αρκτικό Ωκεανό. Ας πιάσουμε δουλειά», ανέφερε ο Πούτιν σύμφωνα με τον ιστότοπο του Κρεμλίνου.
Το Κρεμλίνο δεν έδωσε αμέσως περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη συνάντηση, στην οποία συμμετείχαν αρκετοί υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων ο υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και ο Σεργκέι Ναρίσκιν, ο επικεφαλής της υπηρεσίας εξωτερικής κατασκοπείας.
Οι γείτονες της Ρωσίας στην Αρκτική έχουν ανησυχήσει ιδιαίτερα για τις φιλοδοξίες της Μόσχας σε μια σημαντική από στρατηγικής σημασίας περιοχή, από τότε που έστειλε δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο.
Οι χώρες μέλη του ΝΑΤΟ έχουν εντατικοποιήσει τις στρατιωτικές ασκήσεις στην Αρκτική τα τελευταία χρόνια καθώς η Ρωσία έχει επεκτείνει και ανανεώσει τις στρατιωτικές της υποδομές στην περιοχή.
Πως οι πάγοι στην Αρκτική επηρεάζουν την ΑΟΖ
Πολλές χώρες του κόσμου, με προεξάρχουσα πάλι την Κίνα, έχουν αρχίσει να θεωρούν τα 200 ναυτικά μίλια της ΑΟΖ, ως χώρο όπου δικαιούνται να ασκούν πλήρη κυριαρχία και όχι απλώς να έχουν το δικαίωμα της αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης.
Παρόμοιες απόψεις, αν και όχι τόσο ακραίες όσο αυτές της Κίνας, έχουν αρχίσει να εκφράζουν χώρες, όπως η Ινδία και η Βραζιλία. Με πολύ δυναμικό τρόπο μπαίνει πλέον σε αυτήν την ομάδα και η Ρωσία.
Με τη διαφαινόμενη τήξη του στρώματος των αρκτικών πάγων, θεωρεί ως κρίσιμης σημασίας για την ασφάλειά της να έχει τον πλήρη έλεγχο του Αρκτικού σε βάθος πολλών εκατοντάδων χιλιομέτρων από τις ρωσικές ακτές.
Για να το πούμε απλά, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα η Ρωσία να λειτουργήσει με βάση το γράμμα του ισχύοντος Δικαίου της Θάλασσας και να αποδεχθεί την παρουσία αμερικανικών (ή οιωνδήποτε άλλων) ναυτικών δυνάμεων στα 12 ναυτικά μίλια από τις αχανείς βόρειες ακτές της.
Άρα, ο «εμπλουτισμός» της έννοιας της ΑΟΖ ως χώρου άσκησης εθνικής κυριαρχίας και όχι απλώς αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης είναι κάτι που ενδέχεται ήδη να έχει αρχίσει και να μην είναι απλώς μια πιθανότητα για το μέλλον.
Η ευκαιρία και η παγίδα
Αυτή η διαμορφούμενη νέα γεωπολιτική –εν δυνάμει και νομική– πραγματικότητα ενδέχεται να έχει μεγάλες συνέπειες στο μέλλον στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και ισορροπίες. Εντελώς απλουστευτικά, ας σκεφτούμε τι θα συμβεί σε περίπτωση που θεωρηθεί ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν δικαίωμα στην ανακήρυξη AOZ και αυτή διαμορφωθεί με βάση την αρχή της μέσης γραμμής μεταξύ του ηπειρωτικού εδάφους των δύο χωρών.
Τότε, πολλά ελληνικά νησιά, μαζί με τα χωρικά τους ύδατα, θα βρεθούν να έχουν ενσωματωθεί μέσα σε έναν χώρο εθνικής κυριαρχίας της Τουρκίας, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το μέλλον τους. Αντιθέτως, αν τα ελληνικά νησιά αποκτήσουν ΑΟΖ, τότε ολόκληρο το Αιγαίο και μεγάλο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου μετατρέπεται σε χώρο συμπαγούς ελληνικής εθνικής κυριαρχίας.
Η ενοποίηση των αρχιπελαγικών χερσαίων δομών του Αιγαίου με τις θαλάσσιες εκτάσεις γύρω και μέσα από αυτές δημιουργεί ένα είδος «μεγάλης Ελλάδας» και η γεωπολιτική αξία της χώρας μας αυξάνεται κατακόρυφα.
Άρα, αν πράγματι, λόγω μεταλλάξεων στο διεθνές σύστημα ισχύος, η ΑΟΖ εξελιχθεί –τυπικά ή άτυπα, εν μέρει ή εν συνόλω– σε χώρο εθνικής κυριαρχίας, τότε η Ελλάδα ενδέχεται να βρεθεί ενώπιον ενός ακραίου διλήμματος: Ή θα κινηθεί προς τη δραστική της γεωπολιτική αναβάθμιση ή θα κινδυνεύσει να απολέσει μέρος της εδαφικής της επικράτειας, μιας και αυτό θα βρεθεί να έχει ενσωματωθεί μέσα σε έναν χώρο τουρκικής εθνικής κυριαρχίας.
Βέβαια, αυτό το δίπολο είναι υπερβολικά υπεραπλουστευμένο και δύσκολα θα προκύψουν τόσο απόλυτες καταστάσεις. Ωστόσο, δια της υπερβολής σκοπός του παραδείγματος είναι να καταδείξει ότι ενδέχεται να βρεθούμε ενώπιον μιας πρωτοφανούς κατάστασης.
Μια κατάσταση για την οποία δεν θα είμαστε προετοιμασμένοι, αν συνεχίσουμε να ερμηνεύουμε το Δίκαιο της Θάλασσας ωσάν να ήταν ένα απόλυτο και στατικό μέγεθος και όχι ως μια δυναμική κατάσταση που διαμορφώνεται από την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων, με έναν εξ αυτών να είναι οι διεθνείς ισορροπίες ισχύος.
Με βάση όλα τα παραπάνω, η διαδικασία για την ανακήρυξη ΑΟΖ από πλευράς της Ελλάδας μάλλον θα πρέπει να επιταχυνθεί δραστικά για να μη βρεθούμε ενώπιον δυσάρεστων καταστάσεων στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Ως αποτέλεσμα γίνεται αντιληπτή και η εμμονή της Άγκυρας με τα νησιά και η απαίτηση Ερντογάν αυτά να μην διαθέτουν στρατό.
