Η Λιβύη για πολλά χρόνια την τελευταία δεκαετία έχει ταλαιπωρηθεί από εμφύλιους πολέμους και με την απειλή της τριχοτόμησης να πλανάται, κάθε αυτοαποκαλούμενη κυβέρνηση πράττει ανάλογα με το δικό της συμφέρον.
Πρόσφατο είναι άλλωστε το παράδειγμα με το διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα σε Ελλάδα και Λιβύη όταν η έκπτωτη κυβέρνηση της Τρίπολης προσπάθησε να «παγιδεύσει» τον Νίκο Δένδια, με τον Έλληνα Υπουργό να αποχωρεί προς τη Βεγγάζη χωρίς να συναντηθεί με την Νάιλα Μανγκούς, η οποία ήταν εκ των πρωτεργατών για το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Μάλιστα, με περίσσιο θράσος η πλευρά της Τρίπολης έστειλε μέχρι και επιστολή διαμαρτυρίας στην ΕΕ για τη στάση που κράτησε ο Νίκος Δένδιας.
Βέβαια, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος που θέλει την κυβέρνηση της Βεγγάζης υπό τον Χαλίφα Χαφτάρ να είναι φίλα προσκείμενη στην Ελλάδα και να μην αναγνωρίζει την παράνομη συμφωνία Τρίπολης-Άγκυρας που καθιστά τη Λιβύη «πιόνι» του Ερντογάν.
Πάμε να δούμε βέβαια πως φτάσαμε να συζητάμε για τις αλλόκοτες επιλογές των διαφορετικών κυβερνήσεων στη Λιβύη, όταν μέχρι και πριν 11 χρόνια η χώρα ήταν ισχυρή και ανεξάρτητη (καίτοι αυταρχικώς διοικούμενη) με ηγέτη τον Μουαμάρ Καντάφι και πως έπεσε στην «παγίδα» της Αραβικής Άνοιξης που στην αρχή στήριξε όλος ο πλανήτης αλλά αποδείχθηκε καταστροφική επιλογή με ανυπολόγιστες συνέπειες.
Η ηγεσία του Καντάφι και η σύγκριση του Ανδρέα Παπανδρέου με την αρχαία Αθήνα
Επί χρόνια ο Καντάφι ήταν το «κακό παιδί», που υποστήριζε έμπρακτα όλα τα απελευθερωτικά κινήματα, από το «Απελευθερωτικό Κογκρέσο» του Νέλσον Μαντέλα στη Νότια Αφρική μέχρι τους Παλαιστίνιους ή τον ΙΡΑ.
Αυτό όμως που επηρέασε δραματικά τη θέση του Καντάφι στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι ήταν οι σχέσεις του με τη Δύση. Ήδη από το 1973, αμέσως μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, έρχεται η πρώτη ρήξη στις σχέσεις του με ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία, καθώς αθετεί την προ τετραετίας υπόσχεσή του να μην εθνικοποιήσει τις πετρελαϊκές τους εταιρείες.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν η Λιβύη έρχεται σε αντιπαράθεση με την Τυνησία για τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών στον κόλπο της Σύρτης, οι ΗΠΑ λαμβάνουν το μέρος της δεύτερης και καταρρίπτουν δύο λιβυκά πολεμικά αεροσκάφη.
Εκείνη την περίοδο ο Καντάφι αποτελεί το πιο αμφιλεγόμενο πρόσωπο της διεθνούς πολιτικής σκηνής:
Ο Παλαιστίνιος ηγέτης Γιασέρ Αραφάτ τον αποκαλεί «ιππότη της επανάστασης», ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ανδρέας Παπανδρέου χαρακτηρίζει το καθεστώς της Λιβύης «διακυβέρνηση στα πρότυπα του δήμου των αρχαίων Αθηναίων», ενώ ο Αμερικανός Πρόεδρος Ρόναλντ Ρέιγκαν τον χαρακτηρίζει άλλοτε ως «λυσσασμένο σκυλί», άλλοτε ως «χορηγό της διεθνούς τρομοκρατίας» και άλλοτε ως «μαριονέτα της ΕΣΣΔ».
Τελικά, το 1999 ο Καντάφι, έχοντας διανύσει μια παρατεταμένη περίοδο διεθνούς απομόνωσης και φοβούμενος την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού, κάνει τα πρώτα ανοίγματα προς τη Δύση, παραδίδοντας σε διεθνές δικαστήριο στην Ολλανδία τους δύο υπόπτους για την υπόθεση του Λόκερμπι.
Η άρση του εμπάργκο θα εξαγοραστεί ουσιαστικά τον Αύγουστο του 2003, όταν η Λιβύη θα καταβάλει τις αποζημιώσεις που είχαν επιδικαστεί για τις οικογένειες των θυμάτων.
Ήδη από το 2001, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Καντάφι θα δηλώσει σύμμαχος των ΗΠΑ στην καταπολέμηση της νέας ασύμμετρης απειλής και το 2004 θα επιτρέψει τον διεθνή έλεγχο στο οπλοστάσιο της χώρας, παραδίδοντας προς καταστροφή όσα χημικά όπλα διέθετε, και θα υπογράψει το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο της Συνθήκης για τη μη διάδοση των Όπλων Μαζικής Καταστροφής.
Παράλληλα, η δυτική μεταστροφή του Λίβυου ηγέτη θα ολοκληρωθεί το ίδιο έτος με την παραχώρηση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης των πετρελαιοπηγών του σε εταιρείες δυτικών συμφερόντων και την υπογραφή οικονομικών συμβολαίων με ευρωπαϊκές χώρες.
Η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τις ΗΠΑ θα σημάνει τη λήξη της περιόδου διεθνούς απομόνωσης και την επαναφορά της Λιβύης στη διεθνή σκηνή.
Βέβαια, η εσωτερική πολιτική αυταρχισμού του Καντάφι δεν θα αλλάξει μέχρι και το 2011, αλλά κανείς στη Δύση (ΗΠΑ, ΕΕ) δεν του κουνάει πια το δάχτυλο, γιατί τον θεωρούν αναγκαίο εταίρο τόσο στην καταπολέμηση της ισλαμικής τρομοκρατίας, όσο και στον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης.
Η Αραβική Άνοιξη και η πτώση του Καντάφι
Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ήδη από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας ο Καντάφι σταδιακά κατάφερε να αποκαταστήσει τις σχέσεις της χώρας του με τη Δύση.
Έχοντας πρώτα αποζημιώσει τις οικογένειες των θυμάτων σε Βερολίνο και Λόκερμπι όπου τρομοκράτες με εντολή Καντάφι ανατίναξαν Boeing στην πόλη της Σκωτίας το 1998, γίνεται δεκτός στη διεθνή σκηνή αποτινάσσοντας το χαρακτηρισμό του «κακού» παιδιού.
Τον Μάρτιο του 2004 ο πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Τόνι Μπλερ επισκέφθηκε επίσημα την Τρίπολη. Στις 15 Μαΐου του 2006, το State Department ανακοίνωσε την επαναφορά των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Λιβύης. Τον Δεκέμβριο του 2007 ο Λίβυος ηγέτης επισκέφθηκε για πρώτη φορά επίσημα τη Γαλλία, όμως η επίσκεψή του στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση πυροδότησε αντιδράσεις.
Ήδη από τα μέσα Ιανουαρίου του 2011 έκαναν την εμφάνισή τους οι πρώτες αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις.
Στις 27 του ίδιου μήνα, ο Καντάφι, για να αποτρέψει την επιδείνωση της κατάστασης, ανακοίνωσε ένα πρόγραμμα 24 εκατομμυρίων δολαρίων για την αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος στη χώρα.
Στα τέλη του μήνα ο συγγραφέας Τζαμάλ αλ-Χατζί κάλεσε μέσω του διαδικτύου τον κόσμο να διαδηλώσει για μεγαλύτερες ελευθερίες στη Λιβύη, όπως συνέβαινε στην Τυνησία και στην Αίγυπτο.
Εύλογα εδώ μπορεί να αναρωτηθεί κανείς γιατί ο Καντάφι παρασύρθηκε στη βίαιη καταστολή της εξέγερσης. Η απάντηση είναι διότι προφανώς υπερεκτίμησε τις δικές του δυνατότητες και δεν στάθμισε ορθά τον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό αλλά και την αλλαγή των περιφερειακών δεδομένων στο εξωτερικό.
Είναι προφανές ότι όσο συνεχίζονταν οι ένοπλες διενέξεις του καθεστώτος με τους εξεγερμένους, τόσο ωρίμαζε η ιδέα της επέμβασης από τους ισχυρούς περιφερειακούς Ευρωπαίους ή μη ηγέτες, σταθμίζοντας κατά πόσο έτσι θα αναβάθμιζαν τη διεθνή θέση της χώρας τους μετά την πιθανή αλλαγή των συσχετισμών στην περιοχή.
Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι μόλις τέσσερις μήνες πριν, τον Νοέμβριο του 2010, το ΝΑΤΟ με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας, είχε προσφέρει ένα πολύτιμο εργαλείο στα κράτη – μέλη του: την αρχή περί Ευθύνης Προστασίας (Responsibility to Protect), σύμφωνα με την οποία, όταν διακυβεύεται η ασφάλειά τους (των κρατών – μελών), νομιμοποιείται η παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης ή ένοπλης σύγκρουσης σε μια ξένη χώρα με σκοπό την πρόληψη – διαχείριση – σταθεροποίηση – ανοικοδόμησή της.
Έτσι, πρώτη η Γαλλία του Νικολά Σαρκοζί, πραγματοποιώντας μια αξιομνημόνευτη στροφή 180 μοιρών σε σχέση με την εξωτερική της πολιτική, τάχθηκε υπέρ της στρατιωτικής επέμβασης, ελπίζοντας να εξασφαλίσει μια πλεονεκτικότερη θέση στο αναδυόμενο γεωπολιτικό τοπίο. Θέλησε έτσι, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, να παίξει ρόλο πρωταγωνιστή και όχι απλού παρατηρητή των εξελίξεων, έχοντας στο πλευρό της τις ΗΠΑ.
Οι τελευταίες, από τη μεριά τους, διστακτικά στην αρχή, αλλά όλο και πιο ενεργά προϊόντος του χρόνου, συμφώνησαν στην ανάληψη ενεργού δράσης στη Λιβύη, τιθέμενες όμως υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ, όπως εξηγήσαμε παραπάνω.
Μάλιστα, ο Μπάρακ Ομπάμα στις 3 Μαρτίου 2011 δεν δίστασε να πει ότι ο Μουαμάρ Καντάφι πρέπει να παραιτηθεί από την εξουσία, αφού το καθεστώς του είχε απολέσει τη λαϊκή νομιμοποίηση, επικρότησε τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ανακοίνωσε τη συμμετοχή αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων σε ανθρωπιστικές αποστολές στη Λιβύη και δεν απέκλεισε την περαιτέρω στρατιωτική εμπλοκή της χώρας του.
Πολλά μέλη των δυνάμεων ασφαλείας αυτομόλησαν προς το μέτωπο της αντιπολίτευσης, ενώ ο πρώην υπουργός δικαιοσύνης, Μουσταφά Αμπντέλ Τζαλίλ σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση στη Λιβύη.
Στις 30 Απριλίου 2011 σκοτώθηκε ένας από τους γιους του Καντάφι σε αεροπορικό βομβαρδισμό του ΝΑΤΟ, καθώς επίσης και τρεις από τους εγγονούς του, στην Τρίπολη.
Ο Καντάφι, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του επισκεπτόταν το σπίτι του γιου του, όπου έλαβε χώρα ο βομβαρδισμός, δεν τραυματίστηκαν. Σε μια προσπάθεια συμβιβασμού, στις 30 Απριλίου 2011 δήλωσε: «Είμαστε έτοιμοι για κατάπαυση του πυρός και ζητούμε να μην ισχύει μόνο για την πλευρά μας αλλά για όλες, συμπεριλαμβανομένων των δυτικών δυνάμεων. Όμως, οι Σταυροφόροι του ΝΑΤΟ δεν σταματούν τους βομβαρδισμούς».
Στις 27 Ιουνίου το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του Καντάφι, κατηγορώντας τον για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που τελέστηκαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο.
Μέχρι τα τέλη Αυγούστου οι αντικαθεστωτικές δυνάμεις είχαν καταλάβει την Τρίπολη, με την οικογένεια του Καντάφι να διασκορπίζεται αναζητώντας καταφύγιο στο εξωτερικό.
Στις 13 Σεπτεμβρίου συγκροτήθηκε κυβέρνηση με πρόεδρο και μέλη τα αντίστοιχα στελέχη του Εθνικού Μεταβατικού Συμβουλίου.
Στις 20 Οκτωβρίου καταλήφθηκε και η τελευταία εναπομείνασα πόλη υπό καθεστωτικό έλεγχο, η Σύρτη, γενέτειρα του Καντάφι. Ο τελευταίος, δε, συνελήφθη και δολοφονήθηκε με αποτρόπαιο τρόπο. Στις 23 Οκτωβρίου έληξε επίσημα η επιχείρηση «Ενιαίος Προστάτης» και ο ΟΗΕ ανακήρυξε την απελευθέρωση της Λιβύης.
Η περίοδος του ISIS στη Λιβύη και η απειλή τριχοτόμησης
Μετά την πτώση του Καντάφι, η Λιβύη βυθίστηκε σε έναν ατέλειωτο εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος ήταν εν πολλοίς υποκινούμενος από την πρωτοεμφανιζόμενη, τότε, οργάνωση του ISIS, που βρισκόταν πίσω από την Αραβική Άνοιξη.
Η κρίση στην οποία έχει βυθιστεί η μετα-κανταφική Λιβύη δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας, καθώς εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους ρευστότητας και σύγκρουσης τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό.
Όσο οι πολιτικές δυνάμεις δεν έρχονται σε συνεννόηση, τόσο θα γίνεται και πιο ορατό το ενδεχόμενο διάσπασης της χώρας στις τρεις περιοχές που τη συνθέτουν, την Τριπολίτιδα, την Κυρηναϊκή και το Φεζάν. Το ενδεχόμενο αυτό θα πυροδοτούσε περαιτέρω αυτονομιστικές τάσεις ιδιαίτερα των αυτοχθόνων φυλών, όπως οι Βέρβεροι.
Από την άλλη, σε περίπτωση που η Λιβύη παραμείνει συνοριακά ως έχει, οι εσωτερικές συγκρούσεις θα έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο κενό ασφαλείας, το οποίο θα καλύπτεται από τις ένοπλες εγκληματικές ή/και τρομοκρατικές οργανώσεις, είτε αυτές είναι επικαλυμμένες το μανδύα του πολιτικού Ισλάμ, είτε εξυπηρετούν τα ιδιωτικά συμφέροντα κάποιων φυλάρχων.
Οι διμερείς σχέσεις Ελλάδας και Λιβύης
Μπορεί τα τελευταία χρόνια να ακούμε και να διαβάζουμε για τον Χαλίφα Χαφτάρ που είναι φίλα προσκείμενος στην Ελλάδα, σε αντίθεση με την έκπτωτη κυβέρνηση της Τρίπολης που έχει υπογράψει το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, όμως οι διμερείς σχέσεις των δυο χωρών ξεκινούν από τα μέσα της δεκαετίας του ’60.
Ήταν η πρώτη φορά, που ο Καντάφι συνδέθηκε με οτιδήποτε ελληνικό. Εκείνη την εποχή, χωρίς να υπάρχουν επίσημα αρχεία, οι μαρτυρίες λένε πως αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων με την τάξη του 1965, έχοντας καταπληκτικές αθλητικές επιδόσεις.
Μετά την αποχώρησή του από την Ελλάδα και τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, ο Καντάφι είχε αναπτύξει φιλικές σχέσεις με ορισμένους από τους Έλληνες, μετέπειτα ανώτερους, αξιωματικούς. Αυτό το γεγονός αποτελεί το υπόστρωμα για όσα αμφιλεγόμενα ακολούθησαν το 1969, όταν ο ίδιος ανέτρεψε τον βασιλιά Ιντρίς, δύο χρόνια μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα.
Η δεύτερη φάση της αναζωπύρωσης της ελληνολιβυκής φιλίας εκτυλίχθηκε στα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με την προσωπική σφραγίδα του Ανδρέα Παπανδρέου.
Η φιλία του τελευταίου με τον Μουαμάρ Καντάφι χρονολογείται από το 1977, οπότε και έγινε η πρώτη συνάντησή τους επί ελληνικού εδάφους στα Καμένα Βούρλα, όπου ο Λίβυος ηγέτης έκανε διακοπές και ο Αν. Παπανδρέου ήταν αρχηγός στο τρίτο σε δύναμη κόμμα της αντιπολίτευσης.
Το 1981 με την ανάληψη της εξουσίας τοποθετείται Έλληνας Πρέσβης στη Λιβύη. Είναι η εποχή κατά την οποία ο Ανδρέας Παπανδρέου ρίχνει γέφυρες στον αραβικό κόσμο για να ενισχύσει τη θέση του έναντι της Δύσης και θέλει να παίξει ρόλο στο Κίνημα των Αδέσμευτων που βρισκόταν σε πλήρη άνθηση. Οι δυο άνδρες τότε αντάλλασσαν επαναστατικά συγχαρητήρια.
Τον Ιούνιο του 2010, ο Μουαμάρ Καντάφι υποδέχεται στη σκηνή του στο Προεδρικό Μέγαρο έναν άλλο Πρωθυπουργό της Ελλάδας, τον Γιώργο Παπανδρέου. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός είχε μαζί του μια φωτογραφία από τη συνάντηση της Ελούντας με τον πατέρα του για την οποία και ζήτησε αυτόγραφο.
Ο συνταγματάρχης έγραψε στα αραβικά «Με εκτίμηση» και ρώτησε για την πορεία της υγείας της Μαργαρίτας Παπανδρέου. «Θέλω να βοηθήσω με κάθε τρόπο την Ελλάδα» φέρεται να είπε ο Καντάφι στον Γ. Παπανδρέου, με την Ελλάδα να εισέρχεται στα τρικυμιώδη χρόνια του μνημονίου.
Η χώρα μας συνέδραμε τη Λιβύη πολιτικά και ανθρωπιστικά κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 2011, αλλά και μετά το πέρας αυτής, ενώ μεγάλος αριθμός Λίβυων τραυματιών νοσηλεύθηκαν σε ελληνικά νοσηλευτικά ιδρύματα. Στη νέα για τη Λιβύη εποχή, η Ελλάδα συμμετέχει από κοινού με τους εταίρους της στην Ε.Ε, για την εμπέδωση συνθηκών ασφαλείας και τη δημιουργία σύγχρονου κράτους δικαίου.
Βέβαια, σημαντικό ρόλο στη Λιβύη προσπαθεί να διαδραματίσει και η Τουρκία, η οποία χρησιμοποιεί την έκπτωτη κυβέρνηση της Τρίπολης για να καταστήσει όλη τη χώρα υποχείριο της κυβέρνησης Ερντογάν.
