Αυτό που αναρωτιούνται όλοι διεθνώς από την πρώτη στιγμή του πολέμου, είναι πως το Ισραήλ πιάστηκε στον ύπνο από τη Χαμάς και επιτέθηκε στην καρδιά της χώρας.
Η πλήρης κατάρρευση των Υπηρεσιών Ασφαλείας και Πληροφοριών του Ισραήλ, που απέτυχαν να συλλέξουν πληροφορίες και να προβλέψουν τη σχεδιαζόμενη επίθεση θα διδάσκεται στα εγχειρίδια Ασφάλειας και Πληροφοριών για τις επόμενες δεκαετίες. Οι ίδιοι οι Ισραηλινοί δηλώνουν τώρα ότι προέχει ο πόλεμος και η έρευνα των αιτίων που προκάλεσαν αυτή την πρωτοφανή αποτυχία θα γίνει μετά.
Οι αιτίες που οδήγησαν σε αυτή την κατάρρευση και στον απόλυτο αιφνιδιασμό του Ισραήλ είναι πολλές και σύνθετες. Η πρωτοφανής πολιτική κρίση και ο κοινωνικός διχασμός που βίωνε η χώρα με αφορμή τη δικαστική μεταρρύθμιση την οποία προωθούσε ο Μπεντζαμίν Νετανιάχου (με βαθύτερο κίνητρο την απαλλαγή από δικαστικές διώξεις για διαφθορά) είχε πλήξει και τις δυνάμεις Ασφαλείας. Μεγάλος αριθμός εφέδρων της Αεροπορίας απείχαν από την τακτική εκπαίδευσή τους με κίνδυνο να χάσουν τα πτητικά διπλώματά τους, κάτι που έχει αρχίσει ήδη να αποτυπώνεται αυτό σε έλλειψη πιλότων για την Πολεμική Αεροπορία. Πριν από μερικές εβδομάδες με κείμενο που υπέγραψαν 180 ανώτατοι αξιωματικοί και κορυφαία στελέχη της Μοσάντ και του Shin Bet, μεταξύ των οποίων και πρώην διοικητές της Μοσάντ και ΑΓΕΕΘΑ, είχαν προειδοποιήσει για τις συνέπειες που έχει στην εθνική ασφάλεια η συνεχιζόμενη πολιτική κρίση. Της κίνησης αυτής με την ονομασία General’s Protest ηγείται ο πρώην διοικητής της Mοσάντ Ταμίρ Πάρντο.
Ωστόσο το μεγάλο λάθος του Ισραήλ ήταν ότι είχε υποτιμήσει τη Γάζα, τις στρατιωτικές δυνατότητες της Χαμάς και, στο πλαίσιο αυτό, δεν είχαν καθόλου εκτιμήσει το ενδεχόμενο να υπάρξει μια τέτοιας κλίμακας επίθεση από τη Λωρίδα της Γάζας. Η κυβέρνηση Νετανιάχου τους τελευταίους μήνες ήταν επικεντρωμένη πρωτίστως στο θέμα του Ιράν αλλά και στη Δυτική Όχθη, καθώς οι ακροδεξιοί και φανατικοί ορθόδοξοι Εβραίοι που συμμετείχαν στην κυβέρνηση ενδιαφέρονταν κυρίως για την προώθηση των εποικισμών στην Δυτική Όχθη, έχοντας ήδη προκαλέσει την αφύπνιση των ακραίων Παλαιστινίων στην περιοχή.
Ο εφησυχασμός του Ισραήλ με την αίσθηση της υπεροπλίας που έχει στην περιοχή αποδείχθηκε μεγάλη παγίδα, καθώς οι Μυστικές Υπηρεσίες θεωρούσαν ότι αρκεί ο φράχτης ο οποίος έχει στηθεί γύρω από τη Γάζα και ότι τα υπερσύγχρονα συστήματα ηλεκτρονικής παρακολούθησης δημιουργούσαν αδιαπέραστο τείχος ασφαλείας. Η Χαμάς, όμως, επέδειξε, όπως όλα δείχνουν, υψηλή προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες. Έχοντας εξοντώσει τα τελευταία χρόνια και από τότε που αποχώρησε ο ισραηλινός Στρατός το μεγαλύτερο μέρος των Παλαιστινίων που μετέφεραν πληροφορίες στο Ισραήλ, στερούσε στις Μυστικές Υπηρεσίες τη δυνατότητα να έχει απευθείας πληροφορίες από το πεδίο. Γνωρίζοντας τις τεχνολογικές δυνατότητες του Ισραήλ, τα μέλη της Χαμάς εγκατέλειψαν όχι μόνο το Διαδίκτυο αλλά και τα κινητά τηλέφωνα για τις μυστικές συνεννοήσεις και σχεδιασμούς. Όπως είπε ο απόστρατος ισραηλινός στρατηγός Αμίρ Αβίβι, η ηγεσία της Χαμάς επέστρεψε στη «λίθινη εποχή». Συγχρόνως κάτω από τη μύτη των Ισραηλινών συνέχισαν τη μεταφορά στη Γάζα εξοπλισμού για την κατασκευή αυτοσχέδιων ρουκετών με την τεχνογνωσία και εκπαίδευση που έλαβαν από το Ιράν.
Σε όλα αυτά θα πρέπει να αποδοθεί ίσως και το γεγονός ότι οι αιγυπτιακές Μυστικές Υπηρεσίες είχαν προειδοποιήσει το Ισραήλ ότι κάτι μεγάλο ετοιμάζεται, αλλά, όπως τόνιζαν οι ίδιες πηγές, το Ισραήλ ήταν αφοσιωμένο στη Δυτική Οχθη. Η ισραηλινή πλευρά διέψευσε ότι είχε λάβει τέτοια μηνύματα, αλλά οι Αιγύπτιοι επέμειναν ότι η ενημέρωση αυτή είχε γίνει αλλά υποτιμήθηκε.
Είχε επίσης δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση ότι μετά από τόσους πολέμους η Χαμάς δεν θα αποτολμούσε επίθεση και, στη χειρότερη των περιπτώσεων, θα περιοριζόταν στις σποραδικές και περιορισμένες εκτοξεύσεις ρουκετών στο έδαφος του Ισραήλ, το οποίο απαντούσε με βομβαρδισμούς. Οι συνέπειες των βομβαρδισμών αυτών πίστευαν στο Ισραήλ ότι στερούσε από τη Χαμάς τη λαϊκή υποστήριξη για μεγαλύτερης κλίμακας επιθέσεις. Υπήρχε μάλιστα η αντίληψη ότι η Χαμάς είχε συμβιβαστεί με το status quo και, στο πλαίσιο αυτό, είχε συμφέρον να διατηρηθεί η εκεχειρία πολύ περισσότερο όταν σχεδόν 20.000 Παλαιστίνιοι από τη Γάζα εισέρχονταν καθημερινά για εργασία στο Ισραήλ βοηθώντας την οικονομία της περιοχής αλλά και βελτιώνοντας το επιπεδο ζωής χιλιάδων οικογενειών.
Ίσως η πιο ακριβής «διάγνωση» έγινε από τον Μάρτιν Ιντικ, που υπηρέτησε δύο φορές ως πρέσβης των ΗΠΑ στο Ισραήλ και ως ειδικός απεσταλμένος του Μπαράκ Ομπάμα για το Παλαιστινιακό (συνέντευξη σε Foreign Affairs): η αιτία είναι η «ύβρις», η αντίληψη ότι η υπεροπλία του Ισραήλ θα απέτρεπε τη Χαμάς από μια επίθεση. Έτσι, βολεύτηκε σε μια «κανονικότητα» με τη Γάζα, χωρίς να θέλει να αντιμετωπίσει τα μακροπρόθεσμα προβλήματα.
