Σαν φρούριο υψώνεται σε απόσταση 16 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου, κρυμμένο από τα αδιάκριτα βλέμματα, δύσβατο στην ανάβασή του, το μεσαιωνικό – βυζαντινό χωριό Ανάβατος που βρίσκεται στο κέντρο του νησιού: ο «Μυστράς» του Αιγαίου.
Παρόλο που σήμερα είναι ένα έρημο χωριό, κουβαλάει ως τις μέρες μας την ιστορία του νησιού.
Σήμερα είναι ένα έρημο χωριό που κουβαλάει ως τις μέρες μας την ιστορία του νησιού έτσι που ο επισκέπτης με σεβασμό περιπλανιέται στα πέτρινα σοκάκια του.
Εδώ γράφτηκε ένα από τα κομμάτια της ιστορίας του νησιού, στην επανάσταση του 1821 και στις σφαγές του 1822.
Ήταν ένας τόπος μαρτυρικός, το τελευταίο προπύργιο της ελευθερίας και το Ζάλογγο της Χίου που με προδοσία έπεσε στα χέρια του κατακτητή.
Μέχρι και σήμερα μένει ζωντανός ο μεγάλος Ταξιάρχης που είναι το μόνο κτίσμα το οποίο δεσπόζει από μακριά υπερήφανος ανάμεσα στην μυστηριακή γαλήνη της αέρινης νεκρής αυτής πόλης.
Όχι πολύ μακριά από την μοναδική πύλη του τείχους συναντάς μία επιβλητική οικοδομή που κυριαρχεί ανάμεσα στα κτίσματα της ανατολικής πλευράς του.
Είναι το λεγόμενο «Τριώροφο» που αποτελείται από το λιοτρίβι, το διδακτήριο, τη δεξαμενή και την εκκλησία της Παναγιάς. Ο οικισμός-μνημείο είναι ένα ποίημα ομορφιάς χάρη στα πυργωτά σπίτια του, τις αψίδες, τα τόξα και τα κατακόρυφα σχεδόν καλντερίμια του.
Ο Ανάβατος συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους και πιο ιστορικούς μεσαιωνικούς οικισμούς της χώρας
Ο Ανάβατος στέκει αγέρωχος και περήφανος στην πλευρά ενός απόκρημνου βράχου ύψους 450 μέτρων, στο κεντρο-δυτικό τμήμα του νησιού και ξεχωρίζει για τη φυσική οχύρωσή του, καθώς περιβάλλεται από δύο φαράγγια, με την είσοδο στον οικισμό να είναι εφικτή μόνο από το βόρειο τμήμα του. Το όνομά του, είναι άμεσα συνδεμένο με την τοποθεσία, καθώς η σημασία του υποδηλώνει πως πρόκειται για έναν τόπο όπου κανείς δεν μπορεί να ανεβεί.
Η ίδρυση του Ανάβατου τοποθετείται στους μέσους βυζαντινούς χρόνους, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, δημιουργήθηκε από τους εργάτες που έφτασαν στη Χίο για την κατασκευή της Νέας Μονής επί Κωνσταντίνου του Μονομάχου. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο οικισμός δημιουργήθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών που μάστιζαν τα δυτικά παράλια του νησιού.
