Ένα από τα πιο εμβληματικά κτήρια στον δήμο Παύλου Μελά αποτελεί το «Κόκκινο Καπνομάγαζο» στη Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης, καθώς κρύβει μέσα του την ιστορία μιας ολόκληρης εποχής.
Το «Κόκκινο Καπνομάγαζο» είναι γνωστό και ως καπαναποθήκη Καραμανλή αφού κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια μιας από τις θητείες του Κωνσταντίνου Καραμανλή -μεταξύ 1955 και 1963.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 αγοράστηκε από τον Εθνικό Οργανισµό Καπνού, υπό την ιδιοκτησία του οποίου λειτουργούσε µέχρι το 2002. Αργότερα πέρασε στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, ενώ σήµερα, έπειτα από παραχώρηση, ανήκει στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
Είναι επίσης πολύ γνωστό, γιατί στον εξωτερικό τοίχο του υπήρχε το µνηµειακών διαστάσεων έργο τέχνης του χαράκτη Τάσσου Αλεβίζου και της συντρόφου του Λουκίας Μαντζώρου, µε τίτλο «Καλλιέργεια καπνού», το οποίο αποτελεί πλέον ένα από τα µόνιµα εκθέµατα του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Το κτίριο αποτελείται από υπόγειο και τέσσερις ορόφους συνολικού εμβαδού 14.200 τετραγωνικών μέτρων.
Κατά τη δεκαετία του ’80 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90 εργάζονταν στα καπνά 15.000 άνθρωποι στη Θεσσαλονίκη. Όμως, μετά το 1997, οπότε η νέα ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική κατηύθυνε τους αγρότες σε νέες καλλιέργειες, ο καπνός γνώρισε κρίση, η καλλιέργεια και η επεξεργασία του «εγκατέλειψαν» τη Θεσσαλονίκη και περιορίστηκαν στην Κατερίνη, το Πολύκαστρο Κιλκίς, την Καβάλα και την Ξάνθη.
Η απομάκρυνση των επικίνδυνων φυτοφαρμάκων από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας
Ωστόσο η ιστορία του καπνού άφησε μία ανοιχτή «πληγή» στον δήμο Παύλου Μελά, καθώς επικίνδυνα απόβλητα ανήκαν στον Εθνικό Οργανισμό Καπνού και δεν καταστράφηκαν, όπως προβλεπόταν, με αποτέλεσμα να παραμείνουν στο κτήριο που το 2005 παραχωρήθηκε από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων στην τότε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης.
Δεκαπέντε χρόνια μετά, στις αρχές του 2020, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, κατόπιν συνεργασίας με τη διοίκηση του δήμου Παύλου Μελά δρομολόγησε όλες τις απαραίτητες διαδικασίες και έτσι ευοδώθηκαν οι προσπάθειες μετά την ανάδειξη αναδόχου για την υλοποίηση του έργου «Απομάκρυνση φυτοφαρμάκων από το κτίριο του πρώην Εθνικού Οργανισμού Καπνού στη Σταυρούπολη».
Σύμφωνα με το ditika.gr και την τελευταία απογραφή τα ληγμένα γεωργικά φάρμακα και κενά συσκευασίας, τα οποία απομακρύνθηκαν σε μία ιδιαίτερα δύσκολη επιχείρηση, αναλύονται ως εξής: 403 μεταλλικά δοχεία με σακίδια φωσφορούχου αργιλίου, 188 χαλύβδινες φιάλες κενές και με περιεχόμενο υγροποιημένο αέριο υπό πίεση Βρωμιούχο Μεθύλιο, επτά πλαστικά δοχεία κενά και με περιεχόμενο 2,2-dichlorovinyl dimethyl phosphate (DDVP, diclorvos) και δύο μεταλλικά δοχεία κενά με πυρεθρίνη.
Αυστροελληνικής εταιρείας η πιο γνωστή καπναποθήκη της Θεσσαλονίκης
Η πιο γνωστή καπναποθήκη της Θεσσαλονίκης είναι το συγκρότημα κτιρίων της «Αυστροελληνικής Εταιρείας Καπνών ΑΕ», κυρίως λόγω της θέσης της στην καρδιά του εµπορικού κέντρου, σε µικρή απόσταση από την πλατεία Αριστοτέλους.
Η κατασκευή της έγινε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αντώνιου Νικόπουλου και προσδιορίζεται µετά το 1928. Είχε είσοδο τόσο από την οδό Τσιµισκή 43 όσο και από τη Βασ. Ηρακλείου 38, ενώ το αίθριο στο εσωτερικό της εξυπηρετούσε ανάγκες φωτισµού και εξαερισµού.
Το κτίριο, που µορφολογικά εκφράζει τις αρχές του κινήµατος της αρ ντεκό, αποτελώντας έως σήµερα ένα από τα αντιπροσωπευτικά δείγµατα της σύγχρονης (για την εποχή του) αρχιτεκτονικής, λειτούργησε ως καπναποθήκη µέχρι το 1995, όταν αγοράστηκε από γνωστή κατασκευαστική.
Στη θέση του βρίσκεται σήµερα το γνωστό εµπορικό κέντρο «Πλατεία Odeon», το οποίο φιλοξενεί εµπορικά καταστήµατα, γραφεία, κινηµατογραφικές αίθουσες και τετραώροφο υπόγειο πάρκινγκ.
Το καλούµενο και «κόκκινο καπνοµάγαζο» είναι η πιο γνωστή καπναποθήκη στην περιοχή της Σταυρούπολης. Ανεγέρθηκε το 1963 από τον αδερφό του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραµανλή, Γραµµένο, για να στεγάσει τη δραστηριότητα της εταιρείας του. Το κτίριο στη µορφή που διατηρείται έως σήµερα αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο και τέσσερις ορόφους, και στη διάρκεια της λειτουργίας του εξυπηρέτησε τις ανάγκες και άλλων εταιρειών µε ανάλογη δραστηριότητα.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 αγοράστηκε από τον Εθνικό Οργανισµό Καπνού, υπό την ιδιοκτησία του οποίου λειτουργούσε µέχρι το 2002. Αργότερα πέρασε στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, ενώ σήµερα, έπειτα από παραχώρηση, φιλοξενεί υπηρεσίες της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Είναι επίσης πολύ γνωστό, γιατί στον εξωτερικό τοίχο του υπήρχε το µνηµειακών διαστάσεων έργο τέχνης του χαράκτη Τάσσου Αλεβίζου και της συντρόφου του Λουκίας Μαντζώρου, µε τίτλο «Καλλιέργεια καπνού», το οποίο αποτελεί πλέον ένα από τα µόνιµα εκθέµατα του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Πενήντα έξι καπνομάγαζα υπάρχουν σήμερα στη Θεσσαλονίκη
Λίγα χρόνια αργότερα, το 2014, ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Βιομηχανιών Μεταποίησης και Εταιρειών Εμπορίας Καπνού ανέθεσε στην κ. Γκουβούση και τον κ. Ταβλίκο την επικαιροποίηση της έρευνάς τους ώστε να καταγραφούν με ακρίβεια οι καπναποθήκες – καπνομάγαζα στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Τα αποτελέσματα της έρευνας περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης», όπου τα εν λόγω κτίρια αξιολογούνται ως βιομηχανικά, σε μια προσπάθεια να μην κατεδαφιστούν και να αναδειχτούν.
Η κ. Γκουβούση αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «στη διάρκεια του 20ού αιώνα υπήρχαν 88 κτίρια καπναποθηκών στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης και λειτούργησαν για την αποθήκευση και την επεξεργασία των καπνών. Από αυτά σήμερα διασώζονται τα 56».
Το παλαιότερο καπνομάγαζο ήταν εκείνο της εταιρείας Μοσκώφ στην περιοχή της Φράγκων, το οποίο κατασκευάστηκε το 1910 και λειτούργησε ως καπναποθήκη από το 1934 ως τη δεκαετία του 70 που κατεδαφίστηκε.
Σήμερα, πρώην καπνομάγαζα βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο της πόλης, στις οδούς Δωδεκανήσου και Διοικητηρίου, ακόμη και στην Τσιμισκή (όπου βρίσκεται το εμπορικό κέντρο πλατεία), αλλά και σε περιοχές της δυτικής Θεσσαλονίκης όπως η Σταυρούπολη, όπου υπάρχουν 15 συνολικά κτίρια.
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι το ξενοδοχείο απέναντι από τη Μονή Λαζαριστών, η καμπύλη καπναποθήκη του Γεώργιου Χατζηγεωργίου με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αλλά και το κόκκινο καπνομάγαζο, όπου η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας σχεδιάζει να δημιουργήσει ειδικό εξεταστικό κέντρο για τεχνικά επαγγέλματα, αφού ολοκληρωθεί επιχείρηση εκτεταμένου καθαρισμού και αποκατάστασης του κτιρίου. Καπνομάγαζα υπάρχουν και στην ανατολική πλευρά της πόλης και στεγάζουν σήμερα εμπορικά κέντρα.
