Καθώς μαίνεται για πέμπτη ημέρα ο πόλεμος στην Ουκρανία, αυξάνονται οι φωνές της διεθνούς κοινότητας προς την Τουρκία να κάνει χρήση του δικαιώματός της να κλείσει τα στενά του Βοσπόρου, επικαλούμενη τη Συνθήκη του Μοντρέ.
Τη Συνθήκη του Μοντρέ επικαλέστηκε σήμερα σε δύο του δημόσιες τοποθετήσεις ο υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, δηλώνοντας πως η Τουρκία είναι διατεθειμένη να εφαρμόσει τους όρους της και να επιβάλει περιορισμούς στη διέλευση πλοίων από τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο.
«Εφαρμόσαμε ό,τι προβλέπει η Συνθήκη του Μοντρέ και αυτό θα κάνουμε στο εξής. Δεν έχει υπάρξει αίτημα για διάπλου των στενών μέχρι σήμερα», ανέφερε συγκεκριμένα ο Τσαβούσογλου, σύμφωνα με το τουρκικό πρακτορείο Anadolu.
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου μιλώντας το μεσημέρι στο CNN TÜRK, και αναφερόμενος στο θέμα της Συνθήκης του Μοντρέ και του καθεστώτος των Στενών είπε πως «καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η κατάσταση στην Ουκρανία έχει μετατραπεί σε πόλεμο. Θα εφαρμόσουμε τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μοντρέ, με διαφάνεια».
Τι περιλαμβάνει η Συνθήκη του Μοντρέ
Το διεθνές νομικό καθεστώς που διέπει τη ναυσιπλοΐα στα Στενά, έχει αλλάξει πολλές φορές τα τελευταία διακόσια χρόνια. Διαβάζουμε στο HistoryReport, πως μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, μια πρώτη απόπειρα να τακτοποιηθεί το θέμα έγινε με τη συνθήκη των Σεβρών, που ποτέ δεν εφαρμόστηκε.
Το ζήτημα ξαναμπήκε στη συνθήκη της Λοζάνης (Ιούλιος 1923). Εκεί, ορίστηκε πως Δαρδανέλια και Βόσπορος έπρεπε να αποστρατιωτικοποιηθούν (εκτός από τη θάλασσα του Μαρμαρά), όπως αποστρατιωτικοποιημένα έπρεπε να είναι και τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος (και Λήμνος και Σαμοθράκη από την ελληνική πλευρά). Η διέλευση των πλοίων θα ήταν ελεύθερη, ενώ μια Διεθνής Επιτροπή για τη Ναυσιπλοΐα στα Στενά θα επιτηρούσε την τήρηση των συμφωνιών.
Δεκατρία χρόνια αργότερα, υπεγράφη η Συνθήκη του Μοντρέ ή Συμβαση για το καθεστώς των Στενών είναι σύμβαση η οποία αφορά στο καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Η Τουρκία αποκτούσε πάλι το δικαίωμα να οχυρώσει τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Την ίδια μέρα, 30.000 Τούρκοι στρατιώτες αναπτύχθηκαν στις επίμαχες περιοχές.
Η συμφωνία, η οποία υπογράφηκε στις 20 Ιουλίου 1936, παραχωρεί τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στην Τουρκία και ρυθμίζει την στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή. Η σύμβαση παραχωρεί στη Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης.
Οι όροι της σύμβασης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης για χρόνια, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών σκαφών της Σοβιετικής Ένωσης από τα Στενά στη Μεσόγειο Θάλασσα. Παρόμοια προστριβή έχει προκύψει στο παρελθόν και ενδεχομένως να προκύψει και σήμερα, μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας για το ίδιο αυτό θέμα.
Υπογράφηκε στις 20 Ιουλίου 1936 στην ελβετική πόλη Μοντρέ, από την οποία άλλωστε πήρε και το όνομά της. Η Συνθήκη του Μοντρέ τέθηκε σε ισχύ στις 9 Νοεμβρίου, 1936 και καταχωρήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών στις 11 Δεκεμβρίου 1936. Eξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα, με ορισμένες τροποποιήσεις και διαφορετικά συμβαλλόμενα μέρη καθώς έχουν αλλάξει σύνορα και καθεστώτα από τότε.
Νέοι κανονισμοί καθόρισαν το συνολικό εκτόπισμα των πολεμικών πλοίων που τα περνούν σε καιρό ειρήνης, ενώ ειδικά η Σοβιετική Ένωση δεν χρειαζόταν άδεια για τα δικά της πλοία, εκτός από τα αεροπλανοφόρα και τα υποβρύχια.
Η Ελλάδα συμμετείχε στη Συνθήκη του Μοντρέ
Τα συμβαλλόμενα Μέρη της συνθήκης, στα οποία ανήκει και η χώρα μας (Συμβαλλόμενα Μέρη: Βουλγαρία, Ρουμανία, τότε Σοβιετική Ένωση, Τουρκία, Αυστραλία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Αγγλία, τότε Γιουγκοσλαβία) αναγνωρίζουν και επιβεβαιώνουν την αρχή της ελεύθερης διέλευσης και ναυσιπλοΐας δια θαλάσσης στα Στενά:
«εν καιρώ ειρήνης, τα εμπορικά πλοία θα απολαμβάνουν πλήρη ελευθερία διέλευσης και ναυσιπλοΐας στα Στενά, με τη μέρα και τη νύχτα, κάτω από οποιαδήποτε σημαία με οποιοδήποτε είδος φορτίου».
Η σύμβαση δίνει στην Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Επιτρέπει στην Τουρκία την στρατιωτικοποίηση των Στενών, αλλά και τη διέλευση πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας και υπό κάποιους όρους εκτοπίσματος, μεγέθους, οπλισμού.
Περιορίζει σημαντικά το πέρασμα των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας.
