Η ποίηση κατά κάποιον μυστικιστικό τρόπο κυλά στις φλέβες αυτού του λαού, που εδώ και δεκαετίες έμαθε να τραγουδά τα πιο σημαντικά πονήματα των Ελλήνων ποιητών. Στη δύση της μέρας, την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης που αποτελεί ελληνική πρωτοβουλία και έμπνευση, φέρνουμε στο νου και ταξιδεύουμε με μερικά από τα πιο όμορφα τραγούδια που ξεπήδησαν μέσα από τους στίχους ποιημάτων.
Η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης εορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Μαρτίου. Η αρχική έμπνευσή της ανήκει στον έλληνα ποιητή Μιχαήλ Μήτρα, ο οποίος το φθινόπωρο του 1997 πρότεινε στην Εταιρεία Συγγραφέων να υιοθετηθεί ο εορτασμός της ποίησης στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες, και να οριστεί συγκεκριμένη μέρα γι’ αυτό.
Την επόμενη χρονιά ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO, εισηγήθηκε στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του οργανισμού η 21η Μαρτίου να ανακηρυχθεί Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, όπως η 21η Ιουνίου είναι Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής. Οι Γάλλοι, οι Ιταλοί, οι Τυνήσιοι και άλλοι πρέσβεις από χώρες της Μεσογείου υποστήριξαν την εισήγηση και η ελληνική πρόταση υπερψηφίστηκε.
Ο Επιτάφιος του Γιάννη Ρίτσου, από τα μάτια των Χατζιδάκι και Θεοδωράκη
Ήταν τον Αύγουστο του 1960 όταν κυκλοφόρησε στη δισκογραφική εταιρεία Fidelity η άποψη του Μάνου Χατζιδάκι με τη Νάνα Μούσχουρη και ένα μήνα αργότερα στην Columbia, με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση η οπτική του έργου όπως ήθελε ο Θεοδωράκης.
Οι δύο εκδοχές εκπροσωπούσαν παράλληλα, δύο πλευρές της βαθιά διχασμένης κοινωνίας του ’60. Από τη μία ο αστικός κόσμος του Μ. Χατζιδάκι και από την άλλη η πιο τολμηρή πλευρά της αριστερής διανόησης που θέλησε να πλησιάσει τον λαό μέσω του λαϊκού τραγουδιού.
Ο «Επιτάφιος» του Θεοδωράκη ήταν μία επανάσταση για το ελληνικό τραγούδι. Σε αυτό το έργο, υπάρχουν το μανιάτικο μοιρολόγι, η Ζακυνθινή καντάδα, το λαϊκό τραγούδι, το κρητικό ριζίτικο, το αιγαιοπελαγίτικο και οι εκκλησιαστικές μας μελωδίες, είπε αργότερα ο συνθέτης.
Το έργο του Γιάννη Ρίτσου, για τον θρήνο μιας μάνας που έχασε το παιδί της από την κρατική βία, σημάδεψε μια ολόκληρη γενιά.
Ο Οδυσσέας Ελύτης και το «Παράπονο» με τη φωνή της Ελευθερίας Αρβανιτάκη
Από τη συλλογή Τα Ρω του έρωτα που εκδόθηκε το 1972, το ποίημα «Παράπονο» του Οδυσσέα Ελύτη έγινε ένα μοιρολόι για όσα μετανιώνει ένας άνθρωπος στα μέσα της ζωής του, με τη φωνή της μοναδικής Ελευθερίας Αρβανιτάκη. Το ποίημα του βραβευμένου με Νόμπελ Έλληνα ποιητή μελοποίησε ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου.
Γεννημένος από γονείς Αλεξανδρινούς, στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, ο συνθέτης επέστρεψε με την οικογένεια και πάλι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου έζησε μέχρι τα επτά του χρόνια.
Το 1976, μπαίνοντας στη Νομική Αθηνών, συμμετείχε ως συνθέτης σε παραστάσεις του θεατρικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως «Οιδίπους Τύραννος», «Φαύστα», «Εμείς και o Χρόνος», «Η Βεγγέρα».
Το Πάσχα του 1980, o Μάνος Χατζιδάκις τον παρουσιάζει μεταξύ των 6 συνθετών του Τρίτου Προγράμματος στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Τι έγραφε ο ίδιος ο Οδυσσέας Ελύτης για τη συλλογή του «Τα Ρω του έρωτα»: Οι άγγελοι τραγουδάνε. Και οι ερωτευμένοι επίσης. Πίσω από κάθε ανάταση, από κάθε μεράκι, μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείλη. Δεν είναι λίγο αυτό.
Είναι η χαρά να δίνεις χαρά στους άλλους, είναι αυτό που μας βαστάει στη ζωή. Γι’ αυτό, κοντά στα ποιήματά μου, δοκίμασα να γράψω και μερικά τραγούδια, χωρίς να τα υποτιμώ καθόλου.
Έτσι ή αλλιώς, μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά, και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ’ ακούσουν. Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες. Δεν τους ξέρω και, πάντως, δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπορούσα ίσως αν τους ακολουθήσω. Δουλεύει ο καθένας όπως νιώθει.
Και η θάλασσα είναι απέραντη, τα πουλιά μυριάδες, οι ψυχές όσες και οι συνδυασμοί που μπορούν να γεννήσουν οι ήχοι και τα λόγια, όταν ο έρωτας και το όνειρο συμβασιλεύουν».
Ο Θάνος Μικρούτσικος μας σύστησε τον κόσμο του Νίκου Καββαδία
Στον Θάνο Μικρούτσικο και τη μελοποίησή του χρωστάμε την αγάπη μας για τον Νίκο Καββαδία, τη βαθύτερη κατανόηση της ποίησής του. Μας έμαθε ότι ο Καββαδίας δεν είναι απλώς ο ποιητής της θάλασσας και των ναυτικών, αλλά ένας ποιητής που μίλησε για την ελευθερία, την αξία της ανατροπής, τη δύναμη της ζωής χωρίς συμβάσεις.
Ο πρώτος του δίσκος πάνω στον Καββαδία, ο «Σταυρός του Νότου», που κυκλοφόρησε το 1979, έχοντας περισσότερες από 2 εκατομμύρια πωλήσεις, θεωρείται και είναι ένας από τους πιο σημαντικούς δίσκους στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας. Σε αυτόν είχαν τραγουδήσει οι Γιάννης Κούτρας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου και Αιμιλία Σαρρή.
Απευθυνόμενος στον νέο άνθρωπο [ο Καββαδίας] του λέει “έλα να σου πω. Αν αξίζει κάτι στον κόσμο που ήρθες, σε αυτόν τον πλανήτη ήρθες για να ξεπεράσεις τα όριά σου, για να κατακτήσεις το αδύνατο”
«Ο Καββαδίας, εκτός από τα ταξίδια και τους ναυτικούς λέει κάτι άλλο. Απευθυνόμενος στον νέο άνθρωπο του λέει “έλα να σου πω. Αν αξίζει κάτι στον κόσμο που ήρθες, σε αυτόν τον πλανήτη ήρθες για να ξεπεράσεις τα όριά σου, για να κατακτήσεις το αδύνατο”» έλεγε ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος για τα ποιήματα του Νίκου Καββαδία.
«Και πως το λέει αυτό; “Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία”. Δεν είναι εικόνα. Επιλέγει το πιο ανθεκτικό ζώο στον πλανήτη, που έχει βάθος χρόνου στους δεινοσαύρους και σου λέει, “χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία”. Χόρεψε και δάμασέ το, κατάκτησε το αδύνατο» συνέχιζε.
Ο Νίκος Γκάτσος και το ύπουλο «δίχτυ»
Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στην Ασέα Αρκαδίας από τους αγρότες Γεώργιο Γκάτσο και Βασιλική Βασιλοπούλου. Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε όσο ζούσε είναι η ποιητική σύνθεση «Αμοργός» (Αετός, 1943), η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού με επίδραση στους νεότερους ποιητές.
Η μεγάλη συνεισφορά του Γκάτσου, ωστόσο, είναι στο τραγούδι ως στιχουργού. Έφερε την ποίηση στον στίχο και κατάφερε να δώσει, κυρίως μέσω της συνεργασίας του με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον κανόνα του ποιητικού τραγουδιού. Συνεργάστηκε, επίσης, με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Δήμο Μούτση, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Χριστόδουλο Χάλαρη, καθώς και με νεώτερους συνθέτες.
Ο Σταύρος Ξαρχάκος μελωποίησε και πάμπολοι ερμηνευτές τραγούδησαν – μεταξύ αυτών η Χάρις Αλεξίου, η Πόλυ Πάνου και η Βίκυ Μοσχολιού – το κλασικό πλέον δίχτυ, που αποτελεί ως και τα σήμερα ένα από τα πιο γνωστά και αγαπημένα κομμάτια του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού.
«Κάθε φορά που ανοίγεις δρόμο στη ζωή,
μην περιμένεις να σε βρει το μεσονύχτι.
Έχε τα μάτια σου ανοιχτά βράδυ πρωί
γιατί μπροστά σου πάντα απλώνεται ένα δίχτυ.»
Ο Κώστας Βάρναλης και η μοναδική «Μπαλάντα του κυρ Μέντιου»
Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου είναι ποίημα του Κώστα Βάρναλη, το οποίο συμπεριλήφθηκε στην ποιητική συλλογή Τα Ποιητικά, το 1956, από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος. Το ποίημα αποτελείται από 26 στροφές και 104 στίχους.
Πρόκειται για ένα από τα πιο δημοφιλή ποιήματα του ποιητή. Είναι μια σατιρική αφήγηση, λαϊκού και επαναστατικού χαρακτήρα. Ο ήρωας του ποιήματος είναι ο κυρ Μέντιος (γαϊδούρι), που παραλληλίζεται με τον σκλαβωμένο άνθρωπο, τον αδιαμαρτύρητο, τον υπομονετικό. Ο Βάρναλης, στο ποίημα του, προσπαθεί να αφυπνίσει τον λαό μέσω αυτής της σάτιρας.
Ο μοναδικός τραγουδοποιός Νίκος Ξυλούρης πήρε το αλληγορικό αυτό μήνυμα του ποιητή και το έδωσε στο ευρύ κοινό μέσα από ένα ιδιαίτερα συγκινητικό τραγούδι στο γνωστό ύφος του Κρητικού:
Η Κατερίνα Γώγου και οι «φίλοι της»
Ενδεχομένως η μορφή της να είναι γνωστή περισσότερο από τους ρόλους που υποδύθηκε την χρυσή περίοδο του ελληνικού κινηματογράφου. Η Κατερίνα Γώγου όμως υπήρξε μια πολυσχιδής, ευαίσθητη προσωπικότητα που άφησε έντονο το στίγμα της στην ελληνική τέχνη.
Ως ποιήτρια, είναι γνωστή για τον αντισυμβατικό και συνειρμικό τρόπο γραφής της, καθώς και τις αναρχικές της ιδέες. Οι στίχοι της ήταν γεμάτοι οργή και επαναστατικότητα. Η βαθιά πολιτική στάση της, η αναρχική της διάθεση, η περιθωριακή συνείδησή της και οι κοινωνικές ανησυχίες της διαπερνούν ολόκληρη την ποιητική της παραγωγή, που ξεκίνησε το 1978 και ολοκληρώθηκε το 2002, με τη μεταθανάτια έκδοση του «Με λένε Οδύσσεια».
Το συγκρότημα της ροκ, Magic De Spell πήρε το ποίημα «Εμένα οι φίλοι μου» το 2012 και του έδωσε μελοποιημένο στον κόσμο, αναδεικνύοντας τον ιδιαίτερο εσωτερικό κόσμο της Κατερίνας Γώγου.
