Χώματα με ιστορία! Πίσω από ένα κουφάρι μπετό και πέτρας, στους ήχους ενός μνημείου που στέκει αγέρωχο επί έναν αιώνα να θυμίζει πως ο χρόνος βρίσκει πάντα διέξοδο να φύγει μπροστά, κρύβονται αμέτρητες ιστορίες που πλέκουν το ύφασμα της σύγχρονης Ελλάδας. Ένα τέτοιο μέρος είναι και το ρολόι της Ελευσίνας.
Στέκει κάπως ξεθωριασμένο στον λόγο πίσω από τον αρχαιολογικό χώρο της πόλης και με κάποιον τρόπο ενώνει το τραυματικό παρελθόν της μικρασιατικής καταστροφής, με τα γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα στον 20ο αιώνα, αλλά και τις ελληνικές φωνές που έφτασαν ως την άλλη άκρη του Ατλαντικού, όμως ποτέ δεν ξέχασαν την καταγωγή τους. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Το ρολόι της Ελευσίνας
Εκεί γύρω στα 1911 έφτασε στην Ελευσίνα ένας εκπληκτικός μηχανισμός ρολογιού, που όμοιός του δεν υπάρχει σήμερα παρά μόνον στην Οξφόρδη της Αγγλίας. Το ρολόι πόλης με τον βαρύ μεταλλικό μηχανισμό που μοιάζει με μνημείο της βιομηχανικής επανάστασης μπορούσε να μετρά τα λεπτά, τι ώρες και τις μέρες χωρίς τη βοήθεια του πολύτιμου, αλλά μάλλον δυσεύρετου εκείνη την εποχή ηλεκτρισμού.
Οι καταγραφές για τον τρόπο που έφτασε ο περίτεχνος εκείνος μηχανισμός, μοναδικός σήμερα στον κόσμο, καθώς μπορούσε να χτυπά ανά τέταρτο της ώρας, ποικίλουν. Στην επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου αναφέρεται ότι αυτός ήρθε απευθείας από την Ελβετία όπου τον αγόρασαν το 1911 οι αδελφοί Νικολάκης και Παναγής Βασιλείου.
Κατά μια δεύτερη εκδοχή το ρολόι είχε σταλεί από την Αμερική δώρο προς Ελευσίνιους από τον σύνδεσμο ΑΧΕΠΑΝΣ μετά από επίσκεψή τους στην Ελευσίνα. Η ομάδα ΑΧΕΠΑ από τη συντομογραφία των λέξεων American Hellenic Educational Progressive Association ( Αμερικανικός Ελληνικός Εκπαιδευτικός Προοδευτικός Σύνδεσμος) – ναι αυτοί βρίσκονται πίσω και από το νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη με το ίδιο όνομα- είναι η μεγαλύτερη ελληνοαμερικανική οργάνωση, όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αλλά σε όλο τον κόσμο, με μεγάλη δράση στο ενεργητικό της από την ίδρυσή της, το 1922.
Πώς αποφασίστηκε να χτιστεί ο πύργος για το ρολόι της Ελευσίνας
Όπως και να έφτασε ο μηχανισμός στην πόλη, το ρολόι της Ελευσίνας δεν έμελλε να χτυπήσει την ώρα παρά χρόνια αργότερα. Ο περίτεχνος μηχανισμός παρέμενε κλεισμένος στα κουτιά του στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, ώσπου οι Μικρασιάτες της περιοχής πήραν την απόφαση να στήσουν ένα μνημείο που θα δείχνει την ώρα στους πολίτες. Για την ακρίβεια ήταν ο Μορφωτικός Σύλλογος Νέων Ελευσίνας, Κελεός, που ανέλαβε να στήσει το ρολόι.
Αρχικά, διατυπώθηκαν σκέψεις το ρολόι της Ελευσίνας να τοποθετηθεί σε κάποιο καμπαναριό, όμως αργότερα επέλεξαν να χτίσουν έναν πύργο στις παρυφές του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας. Τα θεμέλια τα έσκαψαν οι ίδιοι οι εμπνευστές της ιδέας, ώσπου κατάφεραν να εξασφαλίσουν τα χρήματα για την ανέγερση του Πύργου που έδεσε αρμονικά με τον χώρο.
Διαβάζουμε πως για να λειτουργήσει το ρολόι της Ελευσίνας χρειαζόταν κούρδισμα κάτι που εκείνη την εποχή έκανε ο Παναγής Χατζηβασιλείου που τότε εργαζόταν στην κοινότητα ως υπάλληλος. Την πληροφορία μεταφέρει σε σχολική εφημερίδα του 2013 ο δισέγγοντος του ανθρώπου που ήταν επιφορτισμένος με το κούρδισμα του ρολογιού. Το προσωπικό του δήμου συνέχιζε να κουρδίζει το ρολόι της Ελευσίνας ως και το 1994.
Εξίσου σημαντική, είναι και η ιστορία που κρύβεται πίσω από τις καμπάνες που διέθετε ο πύργος με ρολόι της Ελευσίνας, που φτιάχτηκαν στην πρώην Σοβιετική Ένωση το 1905 και μεταφέρθηκαν από Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελευσίνα, όπου και δωρίσθηκαν στον Κελεό.
Ήχησαν για πρώτη φορά το 1925 και μέχρι το 1940 όπου έγινε παύση λόγω του πολέμου. Στον πύργο εγκαταστάθηκαν οι σειρήνες, που ήταν τότε ζωτικής σημασίας προκειμένου να ειδοποιείται ο πληθυσμός για τυχόν βομβαρδισμούς. Την περίοδο του πολέμου, το ρολόι της Ελευσίνας δεν υπέστη σοβαρές ζημιές. Ωστόσο, οι δυο μικρότερες καμπάνες είχαν ραγίσει από βλήματα, ενώ ένας από τους δείκτες του ρολογιού είχε σπάσει.
Μετά τον πόλεμο, ξαναχτύπησαν «πληγωμένες» πια από τους ανελέητους βομβαρδισμούς. Πέρασαν περισσότερα από 40 χρόνια, προτού το ρολόι της Ελευσίνας ηχήσει με τον δυνατό και καθαρό του ήχο. Σύμφωνα με τον Δήμο, ήταν γύρω στα 1986 ο λαός της Ελευσίνας ξανακούει το ρολόι να χτυπά πια κανονικά με τις νέες του καμπάνες.
Το παλιό ρολόι της Ελευσίνας υπάρχει
Στις 25 Δεκεμβρίου 1999 συνεργείο του Δήμου Ελευσίνας αποσυναρμολόγησε τον μηχανισμό με την αιτιολογία ότι ήταν δύσκολο να υπάρχει διαθέσιμος υπάλληλος να το κουρδίζει κάθε 12 ώρες. Κάπως έτσι, το ρολόι της Ελευσίνας απέκτησε ηλεκτρικό μηχανισμό, ο οποίος κατέγραφε την ώρα με τη βοήθεια του ηλεκτρικού ρεύματος.
Σήμερα, ο παλαιός μηχανισμός φυλάσσεται στο Δημαρχείο και στη θέση του έχει τοποθετηθεί ηλεκτρικός μηχανισμός. Σύμφωνα μάλιστα με το ΦΕΚ. 337/Δ/10.6.2021, τόσο ο Πύργος του Ρολογιού, όσο και ο κινητός μηχανολογικός εξοπλισμός του ρολογιού έχουν χαρακτηριστεί ως νεότερα μνημεία και συγκαταλέγονται στη λίστα με τα σύγχρονα μνημεία της χώρας.
Αποκαθίσταται στην αρχική του αίγλη
Η δημοτική Αρχή αποφάσισε να αποκαταστήσει το μνημείο, μαζί με τον κινητό μηχανολογικό εξοπλισμό του ρολογιού, προκειμένου να διασφαλιστεί η συντήρησή του στο πέρασμα των χρόνων και σήμερα ο δήμαρχος Αργύρης Οικονόμου υπέγραψε τη σχετική σύμβαση για τη μελέτη αποκατάστασης.
Με την εκπόνηση μελέτης για τη στατική επάρκεια και το έργο συντήρησης, η Τεχνική Υπηρεσία του δήμου θα είναι σε θέση να προχωρήσει στις απαραίτητες εργασίες, ώστε ο πύργος με το ρολόι να αποκτήσει και πάλι την αίγλη και την αρχιτεκτονική αξία του.
«Ο Δεκέμβριος μπήκε με ευχάριστα νέα, αφού υπογράψαμε τη μελέτη για την αποκατάσταση και συντήρηση του ρολογιού της πόλης. Το ρολόι του αρχαιολογικού χώρου, εκτός από σπουδαίο πολιτιστικό σύμβολο της Ελευσίνας, είναι χαρακτηρισμένο και ως νεότερο μνημείο» δήλωσε ο Δήμαρχος.
«Η αποκατάστασή του είναι ένα ζήτημα, που δεν απασχόλησε κανέναν εδώ και πάρα πολλά χρόνια», τόνισε μεταξύ άλλων σε δηλώσεις του ο κ. Οικονόμου και πρόσθεσε: «Με τη στατική ενίσχυσή του εξασφαλίζουμε την αναλλοίωτη διατήρησή του στον χρόνο και φυσικά τη διαφύλαξη ενός σημαντικού μνημείου της πολιτιστικής μας κληρονομιάς» πρόσθεσε.
