Το τραμ μπορεί να απουσίαζε για πολλά χρόνια από την καθημερινότητα των Αθηναίων, ωστόσο έχει συνδέσει την ύπαρξή του με τραγούδια, ιστορίες και μια πολύ πλούσια ιστορία της ελληνικής πρωτεύουσας.
Το tram ή tramway είναι ένα μέσο σταθερής τροχιάς το οποίο απαντάται σχεδόν σε κάθε γωνιά του κόσμου και στην ουσία επιτρέπει σε συρμούς να κινούνται σε ράγες εντός του οδικού δικτύου της πόλης.
Διαβάζουμε στο μουσείο μεταφορών της Γαλλίας, πως το όνομα του πιθανότατα να προέρχεται από τον Μπενταζμίν Άουτραμ, Άγγλο πολιτικό και μηχανικό, ο οποίος περί τα 1790 εμπνεύστηκε μικρά βαγόνια, τα οποία κινούνταν σε ράγες και βοηθούσαν στη μεταφορά κάρβουνου. Εκείνα τα πρώτα βαγόνια κινούνταν με άλογα που τα έσερναν πάνω στις ράγες.
Στην Ελλάδα, το μέσο εμφανίστηκε ήδη από τον 19ο αιώνα. Μάλιστα, σαν σήμερα 30 Οκτωβρίου το 1908 εμφανίζονται στους δρόμους της Αθήνας τα πρώτα ηλεκτρικά βαγόνια, τα οποία αντικαθιστούν σταδιακώς τα ιππήλατα.
Τα ιππήλατα αθηναϊκά τραμ με τα 800 άλογα
Τα πρώτα τραμ έκαναν την εμφάνισή τους στους δρόμους της Αθήνας το 1882. Συνέδεαν το κέντρο της Αθήνας με τα τότε προάστια (Πατήσια, Αμπελόκηπους, Κολοκυνθού), αλλά και την πλατεία Ομονοίας με το Σύνταγμα, το Γκάζι και το Κεραμεικό.
Από το 1902 συμπεριλήφθηκαν στα δρομολόγια οι οδοί Ιπποκράτους, Μητροπόλεως και Αχαρνών.
Επρόκειτο για ελαφρά οχήματα, κλειστά τον χειμώνα με 16 θέσεις και ανοιχτά το καλοκαίρι με 20 θέσεις. Καθένα από αυτά ελκόταν από τρία μικρασιάτικα, μικρόσωμα άλογα. Συνολικά, στα 16 οχήματα του δικτύου τραμ της Αθήνας χρησιμοποιούνταν 800 άλογα.
Το ατμήλατο τραμ του Φαλήρου και το πρώτο ηλεκτροκίνητο τραμ στην Πάτρα
Πέντε χρόνια μετά την εμφάνιση των πρώτων οχημάτων, το 1887, τέθηκε σε λειτουργία ο ατμήλατο συρμός του Φαλήρου.
Ξεκινώντας από την Ακαδημία Αθηνών, διέσχιζε τις Λεωφόρους Πανεπιστημίου, Αμαλίας και Θησέως, έφτανε στις Τζιτζιφιές και από εκεί, μέσω της παραλιακής λεωφόρου, κατέληγε στο Φάληρο.
Το πρώτο ηλεκτροκίνητο τραμ στην Ελλάδα απέκτησε η Πάτρα το 1902 επί δημαρχίας Δημητρίου Βότση και επί νομαρχίας Χρήστου Παλαμά, αδερφού του σπουδαίου Έλληνα ποιητή, Κωστή Παλαμά.
Τα οχήματα αγοράστηκαν από την Αμερική και είχαν πλάτος δύο μέτρα και αντίστοιχα μήκος περίπου έξι. Οι άμαξες ήταν δύο ειδών, οι αυτοκίνητες -που καθεμία ζύγιζε 7 τόνους- και οι ρυμουλκούμενες, που ζύγιζαν 3,5 τόνους η μία, ενώ το στρώσιμο των σιδηροτροχιών διήρκεσε πέντε μήνες και ολοκληρώθηκε στα μέσα Σεπτεμβρίου του έτους 1901.
Στις 30 Οκτωβρίου του 1908 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά βαγόνια και στην Αθήνα, τα οποία επρόκειτο να αντικαταστήσουν σταδιακώς τα ιππήλατα.
Τα επόμενα δύο χρόνια, το δίκτυο του μέσου απέκτησε 257 οχήματα (150 κινητήρια και 107 ρυμουλκούμενα) μαζί με τα παλιά, που επαναχρησιμοποιήθηκαν ως ρυμουλκούμενα, όπως γράφει το wikipedia
Τα βελγικής κατασκευής βαγόνια, ήταν αποκλειστικά κλειστά, διέθεταν ηλεκτρικό φωτισμό, 16 θέσεις καθήμενων και 14 ορθίων, δύο κινητήρες ιδανικούς για τις κλίσεις των αθηναϊκών γραμμών και μπεζ χρώμα.
Το χαμηλό αντίτιμο του εισιτηρίου (ανερχόταν σε μόλις μία δεκάρα) και ο ενθουσιασμός που επέφερε το τόσο σημαντικό για την εποχή έργο, ώθησε τους Αθηναίους να ξεκινήσουν τις «άσκοπες βόλτες», ώστε να βιώσουν την εμπειρία του νέου αυτού μέσου.
Τα «πράσινα» και τα «κίτρινα» οχήματα
Το 1939 εκποιείται μεγάλος αριθμός ρυμουλκούμενων οχημάτων βελγικής κατασκευής, ενώ όλα τα εν χρήσει τροχιοδρομικά οχήματα ανακαινίζονται και το χρώμα τους γίνεται σκούρο πράσινο.
Το 1940 κάνουν την εμφάνισή τους «τα κίτρινα», 60 μεγάλα, σύγχρονα τροχιοδρομικά οχήματα που προέβλεπε η συμπληρωματική σύμβαση που είχε συνάψει το ελληνικό Δημόσιο το 1937. Τα νέα, αεροδυναμικού σχεδιασμού, οχήματα είχαν κατασκευαστεί από την ιταλική κοινοπραξία.
Από την επιστράτευση έως το «τελευταίο καμπανάκι»
Οι κινηματογραφικές εικόνες επιστράτευσης με τα ασφυκτικά γεμάτα από ενθουσιώδεις νέους βαγόνια δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από τις εικόνες των τροχιοδρόμων της Αθήνας από τις 28 Οκτωβρίου του 1940 με φαντάρους που έφευγαν για το μέτωπο.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής προκλήθηκαν αρκετές καταστροφές στο δίκτυο της Αθήνας. Το 1953, ο υπουργός Δημοσίων Έργων Κωνσταντίνος Καραμανλής ξήλωσε τις γραμμές των τραμ στην Ομόνοια, στα οικοδομικά τετράγωνα γύρω από την διασταύρωση της οδού Αιόλου με την οδό Σταδίου στα επονομαζόμενα Χαυτεία. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να καταργηθούν άμεσα και οι γραμμές προς Κυψέλη, Παγκράτι και Αμπελόκηπους.
Το τέλος του παλαιού τραμ ήρθε τον Οκτώβριο του 1960, με την οριστική κατάργησή του. Οι περισσότερες γραμμές αντικαταστάθηκαν με τρόλεϊ, ενώ οι γραμμές των τροχιοδρόμων αφαιρέθηκαν από το οδόστρωμα, είτε καλύφθηκαν με στρώματα ασφάλτου. Κάποια κομμάτια του παλιού δικτύου μπορείτε να δείτε ακόμη στο Θησείο, στο πλακόστρωτο τμήμα της οδού Ηρακλειδών.
Η γραμμή του Περάματος παρέμεινε μέχρι το 1977. Τον Απρίλιο του 1977 την Μεγάλη Δευτέρα, το τραμ, ξεκινώντας από το Πέραμα με πορεία προς τον Πειραιά, έκανε το τελευταίο του δρομολόγιο.
Ύστερα από 52 χρόνια διαδρομών, ήχησε το τελευταίο κουδούνισμα από καμπανάκι αθηναϊκού τραμ έξω από το αμαξοστάσιο της Αγίας Τριάδας Κεραμεικού.
Ήταν τα μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960. Στις 4 Απριλίου 1977, απόγευμα Μεγάλης Δευτέρας, ολοκλήρωσε τη λειτουργία του και το τραμ του Περάματος. Οδηγός του τελευταίου δρομολογίου ήταν ο Γιάννης Κωστόπουλος.
Το όχημα ήταν στολισμένο με λουλούδια και πανό και μετέφερε κανονικά επιβάτες, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στην πλατεία Λουδοβίκου, στον Πειραιά. Κατόπιν, το όχημα 77 οδηγήθηκε στο αμαξοστάσιο της οδού Κόνωνος.
Το σύγχρονο αθηναϊκό τραμ
Το τραμ επιστρέφει στους δρόμους της πρωτεύουσας, 44 χρόνια μετά την παύση της λειτουργίας του, στην πιο σύγχρονη και τεχνολογικά προηγμένη εκδοχή του.
Πλέον, καθένα από τα 35 εν λειτουργία οχήματα διαθέτει θέσεις για 56 καθήμενους επιβάτες και 200 όρθιους, ενώ διατίθενται και ειδικά διαμορφωμένες θέσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες. Οι συρμοί διαθέτουν θέρμανση, εξαερισμό, κλιματισμό, τόσο στον χώρο των επιβατών όσο και στις καμπίνες των οδηγών.
Το δίκτυο της νέας γενιάς τροχιοδρόμων της Αθήνας ακολούθησε τους σχεδιασμούς της Μελέτης Ανάπτυξης του Μετρό Αθήνας και λειτούργησε από θυγατρική εταιρεία της Αττικό Μετρό, την Τραμ Α.Ε. Από το 2011, τη λειτουργία του τραμ έχει αναλάβει η εταιρεία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑ.ΣY.) Α.Ε. Το δίκτυο τραμ διαθέτει συνολικά 48 στάσεις.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Το τραμ, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, ξεκίνησε επίσημα τη λειτουργία του στις 19 Ιουλίου 2004, εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.
