Ελλάδα και Τουρκία έρχονται σε αντιπαράθεση σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς της εξωτερικής πολιτικής κι ένας εξ αυτών είναι η περίφημη και πολυσυζητημένη ΑΟΖ.
Οι δηλώσεις του ίδιου του Τούρκου Προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πως δεν αποκλείεται να «έρθουμε ένα βράδυ», αλλά και οι παρόμοιες απειλές από σειρά ανώτατων στελεχών και μέσων ενημέρωσης στη γείτονα χώρα καθιστούν την ανησυχία για μια δύσκολη στιγμή στο Αιγαίο, καθ’ όλα ρεαλιστική.
Η Ελλάδα έχει διεκδικήσει μια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) σύμφωνα με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας καθώς και το εθιμικό διεθνές δίκαιο, το συνολικό μέγεθος της οποίας εκτείνεται σε 505.572 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το οποίο είναι και το 53ο μεγαλύτερο στον κόσμο.
Η Τουρκία ωστόσο δεν αναγνωρίζει νόμιμη υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ γύρω από τα ελληνικά νησιά.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982), η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο. Εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων μιας χώρας (συνήθως 12 ναυτικά μίλια) στα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή.
Τα διεθνή «δεδικασμένα» που αναγνωρίζουν την ελληνική ΑΟΖ
Σύμφωνα με δημοσιευμένους χάρτες, η κυβέρνηση του Ισραήλ έχει αναγνωρίσει την ΑΟΖ της Ελλάδας και της Κύπρου. Περιγράφουν την πορεία του αγωγού φυσικού αερίου που θα μεταφέρει αέριο που παράγεται από την American Noble Εnergy Ltd. από τη δεξαμενή Leviathan στην Ευρώπη, μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού που διασχίζει την Ελλάδα.
Στις 08 Ιουνίου 2020, η Ελλάδα υπέγραψε συμφωνία με την Ιταλία, για τη δημιουργία ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών και την επίλυση μακροχρόνιων ζητημάτων σχετικά με τα αλιευτικά δικαιώματα στο Ιόνιο Πέλαγος.
Στις 6 Αυγούστου 2020, η Ελλάδα υπέγραψε συμφωνία με την Αίγυπτο για τον καθορισμό ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο μεταξύ των δύο χωρών. Και οι δύο συμφωνίες είναι σύμφωνες με την ΑΟΖ της Ελλάδας σύμφωνα με την UNCLOS 1982, καθώς και με το διεθνές εθιμικό δίκαιο.
Το Δίκαιο της Θάλασσας και η ΑΟΖ
Δυναμικό και όχι στατικό μέγεθος, σε αντίθεση με ό,τι γενικώς πιστεύεται, είναι το Δίκαιο της Θάλασσας: εξελίσσεται και αλλάζει αλληλλεπιδρώντας με διάφορους παράγοντες. Ένας εξ αυτών είναι η διεθνής γεωγραφία της ισχύος.
Η αλληλεπίδραση αυτή είναι ιδιαίτερα έντονη όσον αφορά στη διαμόρφωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων κάθε χώρας στις θαλάσσιες εκτάσεις γύρω από αυτήν. Συγκεκριμένα, το αρχικό όριο των χωρικών υδάτων στα τρία ναυτικά μίλια διαμορφώθηκε εν πολλοίς από το μέγιστο βεληνεκές του χερσαίου πυροβολικού εκείνη την εποχή (cannon shot rule).
Άρα, η δυνατότητα προβολής ισχύος από τη στεριά στη θάλασσα υπήρξε ιστορικό θεμέλιο για τον προσδιορισμό του ορίου των χωρικών υδάτων. Η σχέση αυτή δεν έχει πάψει να υφίσταται. Εντελώς απλουστευτικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα χωρικά ύδατα ήταν, σε γενικές γραμμές, ο θαλάσσιος χώρος όπου στην περίπτωση μονομαχίας της χερσαίας με τη ναυτική ισχύ, η πρώτη θα έβγαινε κατά κανόνα νικήτρια.
Σήμερα, λοιπόν, εμφανίζεται η πιθανότητα μιας τεράστιων διαστάσεων αλλαγής όσον αφορά αυτή τη διαχρονική μονομαχία χερσαίας και ναυτικής ισχύος, η οποία, αργά ή γρήγορα, αναμένεται να επιδράσει και στο Δίκαιο της Θάλασσας.
Πιο συγκεκριμένα αναμένεται να επηρεάσει την έννοια της ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη). Η αλλαγή αυτή είναι η προσπάθεια ισχυρών ευρασιατικών δυνάμεων, με προεξάρχουσα την Κίνα, να αναπτύξουν αποτελεσματικά χερσαία πλέγματα αντιπρόσβασης και άρνησης περιοχής (A2 / AD), στόχος των οποίων είναι να μετατρέψουν τα παράκτια ευρασιατικά ύδατα, σε εύρος μεγαλύτερο των 500 χλμ., σε παγίδα θανάτου για τις αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις, διώχνοντάς τες μακριά από τις ακτές.
Πως οι πάγοι στην Αρκτική επηρεάζουν την ΑΟΖ
Διαμορφώνεται, κατά συνέπεια, μια νέα γεωστρατηγική πραγματικότητα όσον αφορά στη δυναμική ισορροπία μεταξύ χερσαίας και θαλάσσιας ισχύος σε μια παράκτια ζώνη τα μεγέθη της οποίας ξεπερνούν δραματικά τα 12 ναυτικά μίλια, που αποτελούν τα σημερινά όρια της εθνικής κυριαρχίας στη θάλασσα.
Έτσι, πολλές χώρες του κόσμου, με προεξάρχουσα πάλι την Κίνα, έχουν αρχίσει να θεωρούν τα 200 ναυτικά μίλια της ΑΟΖ, ως χώρο όπου δικαιούνται να ασκούν πλήρη κυριαρχία και όχι απλώς να έχουν το δικαίωμα της αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης.
Παρόμοιες απόψεις, αν και όχι τόσο ακραίες όσο αυτές της Κίνας, έχουν αρχίσει να εκφράζουν χώρες, όπως η Ινδία και η Βραζιλία. Με πολύ δυναμικό τρόπο αναμένεται σε αυτήν την ομάδα να προσχωρήσει και η Ρωσία.
Με τη διαφαινόμενη τήξη του στρώματος των αρκτικών πάγων, θεωρεί ως κρίσιμης σημασίας για την ασφάλειά της να έχει τον πλήρη έλεγχο του Αρκτικού σε βάθος πολλών εκατοντάδων χιλιομέτρων από τις ρωσικές ακτές.
Για να το πούμε απλά, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα η Ρωσία να λειτουργήσει με βάση το γράμμα του ισχύοντος Δικαίου της Θάλασσας και να αποδεχθεί την παρουσία αμερικανικών (ή οιωνδήποτε άλλων) ναυτικών δυνάμεων στα 12 ναυτικά μίλια από τις αχανείς βόρειες ακτές της.
Άρα, ο «εμπλουτισμός» της έννοιας της ΑΟΖ ως χώρου άσκησης εθνικής κυριαρχίας και όχι απλώς αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης είναι κάτι που ενδέχεται ήδη να έχει αρχίσει και να μην είναι απλώς μια πιθανότητα για το μέλλον.
Η ευκαιρία και η παγίδα
Αυτή η διαμορφούμενη νέα γεωπολιτική –εν δυνάμει και νομική– πραγματικότητα ενδέχεται να έχει μεγάλες συνέπειες στο μέλλον στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και ισορροπίες. Εντελώς απλουστευτικά, ας σκεφτούμε τι θα συμβεί σε περίπτωση που θεωρηθεί ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν δικαίωμα στην ανακήρυξη AOZ και αυτή διαμορφωθεί με βάση την αρχή της μέσης γραμμής μεταξύ του ηπειρωτικού εδάφους των δύο χωρών.
Τότε, πολλά ελληνικά νησιά, μαζί με τα χωρικά τους ύδατα, θα βρεθούν να έχουν ενσωματωθεί μέσα σε έναν χώρο εθνικής κυριαρχίας της Τουρκίας, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το μέλλον τους. Αντιθέτως, αν τα ελληνικά νησιά αποκτήσουν ΑΟΖ, τότε ολόκληρο το Αιγαίο και μεγάλο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου μετατρέπεται σε χώρο συμπαγούς ελληνικής εθνικής κυριαρχίας.
Η ενοποίηση των αρχιπελαγικών χερσαίων δομών του Αιγαίου με τις θαλάσσιες εκτάσεις γύρω και μέσα από αυτές δημιουργεί ένα είδος «μεγάλης Ελλάδας» και η γεωπολιτική αξία της χώρας μας αυξάνεται κατακόρυφα.
Άρα, αν πράγματι, λόγω μεταλλάξεων στο διεθνές σύστημα ισχύος, η ΑΟΖ εξελιχθεί –τυπικά ή άτυπα, εν μέρει ή εν συνόλω– σε χώρο εθνικής κυριαρχίας, τότε η Ελλάδα ενδέχεται να βρεθεί ενώπιον ενός ακραίου διλήμματος: Ή θα κινηθεί προς τη δραστική της γεωπολιτική αναβάθμιση ή θα κινδυνεύσει να απολέσει μέρος της εδαφικής της επικράτειας, μιας και αυτό θα βρεθεί να έχει ενσωματωθεί μέσα σε έναν χώρο τουρκικής εθνικής κυριαρχίας.
Βέβαια, αυτό το δίπολο είναι υπερβολικά υπεραπλουστευμένο και δύσκολα θα προκύψουν τόσο απόλυτες καταστάσεις. Ωστόσο, δια της υπερβολής σκοπός του παραδείγματος είναι να καταδείξει ότι ενδέχεται να βρεθούμε ενώπιον μιας πρωτοφανούς κατάστασης.
Μια κατάσταση για την οποία δεν θα είμαστε προετοιμασμένοι, αν συνεχίσουμε να ερμηνεύουμε το Δίκαιο της Θάλασσας ωσάν να ήταν ένα απόλυτο και στατικό μέγεθος και όχι ως μια δυναμική κατάσταση που διαμορφώνεται από την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων, με έναν εξ αυτών να είναι οι διεθνείς ισορροπίες ισχύος.
Με βάση όλα τα παραπάνω, η διαδικασία για την ανακήρυξη ΑΟΖ από πλευράς της Ελλάδας μάλλον θα πρέπει να επιταχυνθεί δραστικά για να μη βρεθούμε ενώπιον δυσάρεστων καταστάσεων στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Ως αποτέλεσμα γίνεται αντιληπτή και η εμμονή της Άγκυρας με τα νησιά και η απαίτηση Ερντογάν αυτά να μην διαθέτουν στρατό. Όπως είχε δηλώσει άλλωστε προ ημερών ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, Άγγελος Συρίγος στο TheStandard, «υπάρχουν δύο Συνθήκες: της Λωζάνης και των Παρισιών που προσδιορίζουν το καθεστώς στρατικοποίησης των ανατολικών νησιών του Αιγαίου και περιλαμβάνουν κάποιες απαγορεύσεις.
Από το 1974 όμως, και με δεδομένη την τουρκική απειλή, η Ελλάδα επικαλείται το άρθρο 51 του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ, που ορίζει το δικαίωμα νόμιμης άμυνας σε περίπτωση επιθέσεως.
Στην προκειμένη περίπτωση, έχουμε πάρει μέτρα για να αποτρέψουμε πιθανή επίθεση της Τουρκίας, όπως στην Κύπρο το ‘74 και όπως προετοιμάζεται από την ύπαρξη μίας ολόκληρης στρατιάς, τη λεγόμενη στρατιά του Αιγαίου, με αποβατικά σκάφη που βρίσκονται απέναντι από τις ακτές των νησιών μας».
Η δοκιμή του τουρκικού βαλλιστικού πυραύλου
Η ανακήρυξη ΑΟΖ από πλευράς της Ελλάδας και όσα αναφέρονται παραπάνω κρίνονται ακόμα πιο απαραίτητα μετά την πρόσφατη δοκιμή βαλλιστικού πυραύλου μικρού βεληνεκούς που έκανε η Τουρκία και που αποκάλυψε το Bloomberg.
Την πληροφορία στο Bloomberg μετέφεραν δύο άνθρωποι που θέλησαν να κρατήσουν την ανωνυμία τους και γνωρίζουν το θέμα.
This morning, the first Typhoon short-range ballistic missile developed by #Turkey was tested.
The tests were successful, the rocket flew 561 km from Rize to Sinop, – Turkish media. pic.twitter.com/Xu2jvdhv6v
— Newsistaan (@newsistaan) October 18, 2022
Τούρκοι αναλυτές, παίρνοντας τη σκυτάλη των προκλήσεων από την πολιτική ηγεσία της χώρας, σχολίαζαν ότι «με τον Typhoon τώρα μπορούμε να πλήξουμε και την Αθήνα και όλη την Ελλάδα».
Ο στρατιωτικός αναλυτής Μετέ Γιαράρ ανέφερε στο CNN Turk: «Μέχρι σήμερα η μεγαλύτερη εμβέλεια σε πυραυλικό σύστημα, το οποίο διαθέτουμε ήταν το Bora. Aυτό το σύστημα έχει εμβέλεια τουλάχιστον 280 χιλιομέτρων. Κι όταν συζητούσαμε τα νησιά, τότε έθεταν το ζήτημα Bora, διότι η χώρα μας σε επίπεδο τακτικής αυτό είχε.
Η Τουρκία δεν είχε στην διάθεση της κάποιο βαλλιστικό πύραυλο. Σήμερα μιλάμε για την εμβέλεια ενός βαλλιστικού πυραύλου. Εμείς δεν μιλάμε πια για εμβέλεια 561 χιλιομέτρων, λέμε πως πλήξαμε στόχο στα 561 χιλιόμετρα. Ίσως έχει και μεγαλύτερη εμβέλεια».
